वातावरणविज्ञान – मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती

आ

आ. १. केश आर्द्रतामापक : (१) केस बांधावयाचे टोक, (२) केसांची बट, (३), (४), (५) कप्प्या, (६) वृतितचिती, (७) स्प्रिंग, (८) दर्शककाटा.

आर्द्रता

उ

उच्चतर वातावरणविज्ञान

उच्चतर वातावरणविज्ञान

उच्चतामापक

आ. १. पृथ्वीच्या पृष्ठभागापासून २३५ किमी. उंचीवरून निरनिराळ्या आकाराच्या कक्षांत उपग्रह सोडण्यासाठी लागणारे वेग.

उपग्रह, कृत्रिम

ऋ

वर्षातील निरनिराळ्या कालांत पृथ्वीवर पडणारा सूर्यप्रकाश : (अ) विष्टंभ (२१ जून), (आ) संपात (२१ मार्च व २२ डिसेंबर), (इ) अवष्टंभ (२२ डिसेंबर), (स) सौर प्रारण, (१) उत्तर ध्रुव, (२) उत्तर ध्रुववृत्त, (३) कर्कवृत्त, (४) विषुववृत्त, (५) मकरवृत्त, (६) दक्षिण ध्रुववृत्त, (७) दक्षिण ध्रुव.

ऋतुजैविकी

ए

एलियट, सर जॉन

औ

औद्योगिक वातावरणविज्ञान

क

कृषि वातावरणविज्ञान

कोरिऑलिस परिणाम

ग

आ. १. गडगडाटी वादळाशी निगडित असलेल्या गर्जन्मेघाच्या तीन अवस्था : (अ) विकासोन्मुख अवस्था, (आ) परिणतावस्था, (इ) ऱ्हासावस्था

गडगडाटी वादळ

घ

शुंडामेघाच्या विकासातील काही अवस्था : गर्जन्मेघापासून शुंडा तयार होऊन ती जमिनीवर पोहोचून विध्वंस करीत आहे.

घूर्णवाती वादळ

च

उष्ण कटिबंधीय चक्री वादळांची उगमस्थाने व मार्ग : (आकृतीच्या आतील आकडे समुद्रपृष्ठाचे उष्ण ऋतूतील तापमान दर्शवितात ).

चक्रवात

आ. १ उपोष्ण कटिबंधीय अभिसारी चक्रवाताच्या उष्ण क्षेत्रात शिरलेल्या उष्णार्द हवेतील उत्तरेकडील अस्थिर विभागात निर्माण झालेल्या पश्चिमेकडून पूर्वेकडे जाणाऱ्या चंडवात-रेषेची अनुवर्ती स्थाने. बारीक रेषांनी व बाणांनी खालच्या पातळीवरील वायुप्रवाह दाखविले आहेत. जाड अखंडित व तुटक रेषांनी १ किमी. व १०-१२ किमी. च्या उंचीवर वाहणाऱ्या प्रबलतम स्त्रोत प्रवाहांचे अक्ष दाखविले आहेत.

चंडवात

सूर्य व पृथ्वी यांना जोडणारी रेषा आणि भूचुंबकीय अक्ष यांच्या प्रतलातील चुंबकांबराचे स्वरूप दाखविणारी रेखाकृती : (१) भूचुंबकीय प्रभावसीमा, (२ - २’) चुंबकांबराचे बोथट टोक, (३) सौरवात, (४) ध्रुवीय प्रकाशाचे क्षेत्र, (५) आयनीभूत कण धरून ठेवले जाणाऱ्या क्षेत्राची सीमा. पृ–पृथ्वी, उ–उत्तर ध्रुव, द–दक्षिण ध्रुव.

चुंबकांबर

ज

आ. २. पृथ्वीच्या निरनिराळ्या अक्षांशांत वातावरणाच्या बहिर्सीमेवरील क्षैतिज प्रतलाला निरनिराळ्या महिन्यांत मिळणारे दैनिक सौर प्रारण (लँगलीमध्ये).

जलवायुविज्ञान

जलशुंडा

जलीय वातावरणविज्ञान

आ. १ दक्षिण गोलार्धातील क्राइस्टचर्च येथून ३० मार्च १९६६ रोजी हवेत सोडलेल्या १२ किमी. उंचीवर सतत तरंगणाऱ्या रबरी फुग्याच्या ३३ दिवसांचा मार्ग (तुटक रेषा - निरीक्षणे नसलेला मार्ग).

जागतिक हवामान निरीक्षण योजना

जीवजलवायुविज्ञान

जीवावरण

झ

ट

टायफून

द

दिन अंशांक

दृश्यमानता

ध

धुळी वादळ

ध्रुवीय वातावरणविज्ञान

न

नाविक वातावरणविज्ञान

नॉर्मंड, चार्ल्‌स विल्यम ब्लीथ

प

आ. १. दैनंदिन पर्जन्यमापक : (१) नसराळे, (२) नरसाळ्याचे तोंड, (३) पावसाचे पाणी साठविण्याची बाटली, (४) आतील दंडगोलाकार भांडे, (५) जमीन, (६) चबुतरा.

पर्जन्य

आ. १. फिरत्या पेल्यांचा पवनवेगमापक : (१) फिरणारे पेले, (२) पवनवेगदर्शक तबकडी, (३) पवनदिशादर्शक, (४) दिशादर्शक तबकडी.

पवनवेगमापन

पुराजलवायुविज्ञान

प्रदूषण

खंड १०

प्रशांत मंडल

खंड १०

ब

ब्यॅर्कनेस, याकॉप ऑल बॉन्नेव्ही

खंड ११

भ

भारतीय वातावरणवैज्ञानिक खाते

खंड १२

म

खंड १३

आ. १. उन्हाळी मॉन्सून

मॉन्सून वारे

खंड १३

र

रडार वातावरणविज्ञान

खंड १४

व

वर्षणाचे विविध प्रकार : (१) अवपाती पर्जन्य बिंदू, (२) मंद तुषारवृष्टिकण, (३) हीमशकल, (४) व (५) छोट्या व मोठ्या गारांचे आडवे छेद : (अ) कठीण बर्फ, (आ) वायुमिश्रित हिमतुषार (६) पारदर्शक कठीण बर्फाच्या गुलिका, (७) हिमकण, (८) अपारदर्शक हिमगोल, (९) बर्फाचे सुईसारखे लहान दंडगोल, (१०) बर्फाचे स्फटिक (पट्टिका व शलाका), (११) मृदू गार.

वर्षण

खंड १५

आ. १. पृथ्वीभोवतालच्या वातावरणाचे संघटन : H-आणवीय हायड्रोजन, He-हीलियम, N-आणवीय नायट्रोजन, N2- रेणवीय नायट्रोजन, O- आणवीय ऑक्सिजन, O2 – रेणवीय ऑक्सिजन, O3-ओझोन (याचे आवरण १३-३५ किमी. उंचीवर असते ).

वातावरण

खंड १५

आ. १. प्रमुख विभागांसहित वातावरणाची तापमानिक संरचना

वातावरणविज्ञान

खंड १५

आ. १. (अ) पवनदिशामापक (आ) पवनगतिमापक : (१) गणित्र.

वातावरणविज्ञानीय उपकरणे

खंड १५

वातावरणीय अक्रमी प्रक्रिया

खंड १५

आ. १. दाबमापकाचे तत्त्व

वातावरणीय दाबमापक

खंड १५

आ. १. पृथ्वीच्या उष्णता संतुलनात आपाती सौर प्रारण व पृथ्वीचे अवरक्त प्रारण यांचे सरासरी जागतिक वितरण : (क) पृथ्वीपृष्ठाकडून उत्सर्जित होणारे अवरक्त प्रारण, (ख) पृथ्वीपृष्ठाकडे येणारे अवरक्त प्रारण, (ग) पृथ्वीपृष्ठापासून निघालेली सुप्त व संवेद्य उष्णता, (घ) शोषित सौर प्रारण, (च) पृथ्वीपृष्ठ, (छ) वातावरण, (ज) अवकाश.

वातावरणीय प्रारण

खंड १५

खंड १५

आ.१. पृथ्वी पृष्टाजवळील वायुकलिलांचे प्रमाण व वितरण : (अ) ग्रामीण हवा (आ) प्रदूषित शहरी हवा.( आकृतीचे प्रमाण १ सेंमी= ५० मायक्रोमीटर आहे).

वायुकलिल

खंड १६

वायूराशी व त्यांची उगमस्थाने. H – उच्च दाब पट्टे, L- न्यून दाब पट्टे.

वायुराशि

खंड १६

आ.१.न्यूनदाब ( न्यू), उच्चदाब (उ), गर्त व कणा हे दाब प्रणालींचे प्रकार : त्यांच्या भोवतीच्या समदाब रेषा (रेषांची मूल्ये मिलीबार मध्ये) आणि उत्तर गोलार्धातील वाऱ्याचे अभिसरण. (गर्त व कणा यांचा आस तुटक रेषेने दाखविला आहे.)

खंड १६

वावटळ

खंड १६

विषुव प्रशांत मंडल

खंड १६

वेधशाळा, वातावरणविज्ञानीय

खंड १७

वैमानिकीय पंचांग

खंड १७

वैमानिकीय वातावरणविज्ञान

खंड १७

व्यापारी वारे

खंड १७