वातावरणविज्ञान – मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती

आ

आ. १. केश आर्द्रतामापक : (१) केस बांधावयाचे टोक, (२) केसांची बट, (३), (४), (५) कप्प्या, (६) वृतितचिती, (७) स्प्रिंग, (८) दर्शककाटा.

आर्द्रता

उ

उच्चतर वातावरणविज्ञान

उच्चतर वातावरणविज्ञान

उच्चतामापक

आ. १. पृथ्वीच्या पृष्ठभागापासून २३५ किमी. उंचीवरून निरनिराळ्या आकाराच्या कक्षांत उपग्रह सोडण्यासाठी लागणारे वेग.

उपग्रह, कृत्रिम

ऋ

वर्षातील निरनिराळ्या कालांत पृथ्वीवर पडणारा सूर्यप्रकाश : (अ) विष्टंभ (२१ जून), (आ) संपात (२१ मार्च व २२ डिसेंबर), (इ) अवष्टंभ (२२ डिसेंबर), (स) सौर प्रारण, (१) उत्तर ध्रुव, (२) उत्तर ध्रुववृत्त, (३) कर्कवृत्त, (४) विषुववृत्त, (५) मकरवृत्त, (६) दक्षिण ध्रुववृत्त, (७) दक्षिण ध्रुव.

ऋतुजैविकी

ए

एलियट, सर जॉन

औ

औद्योगिक वातावरणविज्ञान

क

कृषि वातावरणविज्ञान

कोरिऑलिस परिणाम

ग

आ. १. गडगडाटी वादळाशी निगडित असलेल्या गर्जन्मेघाच्या तीन अवस्था : (अ) विकासोन्मुख अवस्था, (आ) परिणतावस्था, (इ) ऱ्हासावस्था

गडगडाटी वादळ

घ

शुंडामेघाच्या विकासातील काही अवस्था : गर्जन्मेघापासून शुंडा तयार होऊन ती जमिनीवर पोहोचून विध्वंस करीत आहे.

घूर्णवाती वादळ

च

उष्ण कटिबंधीय चक्री वादळांची उगमस्थाने व मार्ग : (आकृतीच्या आतील आकडे समुद्रपृष्ठाचे उष्ण ऋतूतील तापमान दर्शवितात ).

चक्रवात

आ. १ उपोष्ण कटिबंधीय अभिसारी चक्रवाताच्या उष्ण क्षेत्रात शिरलेल्या उष्णार्द हवेतील उत्तरेकडील अस्थिर विभागात निर्माण झालेल्या पश्चिमेकडून पूर्वेकडे जाणाऱ्या चंडवात-रेषेची अनुवर्ती स्थाने. बारीक रेषांनी व बाणांनी खालच्या पातळीवरील वायुप्रवाह दाखविले आहेत. जाड अखंडित व तुटक रेषांनी १ किमी. व १०-१२ किमी. च्या उंचीवर वाहणाऱ्या प्रबलतम स्त्रोत प्रवाहांचे अक्ष दाखविले आहेत.

चंडवात

सूर्य व पृथ्वी यांना जोडणारी रेषा आणि भूचुंबकीय अक्ष यांच्या प्रतलातील चुंबकांबराचे स्वरूप दाखविणारी रेखाकृती : (१) भूचुंबकीय प्रभावसीमा, (२ - २’) चुंबकांबराचे बोथट टोक, (३) सौरवात, (४) ध्रुवीय प्रकाशाचे क्षेत्र, (५) आयनीभूत कण धरून ठेवले जाणाऱ्या क्षेत्राची सीमा. पृ–पृथ्वी, उ–उत्तर ध्रुव, द–दक्षिण ध्रुव.

चुंबकांबर

ज

आ. २. पृथ्वीच्या निरनिराळ्या अक्षांशांत वातावरणाच्या बहिर्सीमेवरील क्षैतिज प्रतलाला निरनिराळ्या महिन्यांत मिळणारे दैनिक सौर प्रारण (लँगलीमध्ये).

जलवायुविज्ञान

जलशुंडा

जलीय वातावरणविज्ञान

आ. १ दक्षिण गोलार्धातील क्राइस्टचर्च येथून ३० मार्च १९६६ रोजी हवेत सोडलेल्या १२ किमी. उंचीवर सतत तरंगणाऱ्या रबरी फुग्याच्या ३३ दिवसांचा मार्ग (तुटक रेषा - निरीक्षणे नसलेला मार्ग).

जागतिक हवामान निरीक्षण योजना

जीवजलवायुविज्ञान

जीवावरण

झ

ट

टायफून

द

दिन अंशांक

दृश्यमानता

ध

धुळी वादळ

ध्रुवीय वातावरणविज्ञान

न

नाविक वातावरणविज्ञान

नॉर्मंड, चार्ल्‌स विल्यम ब्लीथ

प

आ. १. दैनंदिन पर्जन्यमापक : (१) नसराळे, (२) नरसाळ्याचे तोंड, (३) पावसाचे पाणी साठविण्याची बाटली, (४) आतील दंडगोलाकार भांडे, (५) जमीन, (६) चबुतरा.

पर्जन्य

आ. १. फिरत्या पेल्यांचा पवनवेगमापक : (१) फिरणारे पेले, (२) पवनवेगदर्शक तबकडी, (३) पवनदिशादर्शक, (४) दिशादर्शक तबकडी.

पवनवेगमापन

पुराजलवायुविज्ञान

प्रदूषण

खंड १०

प्रशांत मंडल

खंड १०

ब

ब्यॅर्कनेस, याकॉप ऑल बॉन्नेव्ही

खंड ११

भ

भारतीय वातावरणवैज्ञानिक खाते

खंड १२

म

खंड १३

आ. १. उन्हाळी मॉन्सून

मॉन्सून वारे

खंड १३

र

रडार वातावरणविज्ञान

खंड १४

व

वर्षणाचे विविध प्रकार : (१) अवपाती पर्जन्य बिंदू, (२) मंद तुषारवृष्टिकण, (३) हीमशकल, (४) व (५) छोट्या व मोठ्या गारांचे आडवे छेद : (अ) कठीण बर्फ, (आ) वायुमिश्रित हिमतुषार (६) पारदर्शक कठीण बर्फाच्या गुलिका, (७) हिमकण, (८) अपारदर्शक हिमगोल, (९) बर्फाचे सुईसारखे लहान दंडगोल, (१०) बर्फाचे स्फटिक (पट्टिका व शलाका), (११) मृदू गार.

वर्षण

खंड १५

आ. १. पृथ्वीभोवतालच्या वातावरणाचे संघटन : H-आणवीय हायड्रोजन, He-हीलियम, N-आणवीय नायट्रोजन, N2- रेणवीय नायट्रोजन, O- आणवीय ऑक्सिजन, O2 – रेणवीय ऑक्सिजन, O3-ओझोन (याचे आवरण १३-३५ किमी. उंचीवर असते ).

वातावरण

खंड १५

आ. १. प्रमुख विभागांसहित वातावरणाची तापमानिक संरचना

वातावरणविज्ञान

खंड १५

आ. १. (अ) पवनदिशामापक (आ) पवनगतिमापक : (१) गणित्र.

वातावरणविज्ञानीय उपकरणे

खंड १५

वातावरणीय अक्रमी प्रक्रिया

खंड १५

आ. १. दाबमापकाचे तत्त्व

वातावरणीय दाबमापक

खंड १५

आ. १. पृथ्वीच्या उष्णता संतुलनात आपाती सौर प्रारण व पृथ्वीचे अवरक्त प्रारण यांचे सरासरी जागतिक वितरण : (क) पृथ्वीपृष्ठाकडून उत्सर्जित होणारे अवरक्त प्रारण, (ख) पृथ्वीपृष्ठाकडे येणारे अवरक्त प्रारण, (ग) पृथ्वीपृष्ठापासून निघालेली सुप्त व संवेद्य उष्णता, (घ) शोषित सौर प्रारण, (च) पृथ्वीपृष्ठ, (छ) वातावरण, (ज) अवकाश.

वातावरणीय प्रारण

खंड १५

खंड १५

आ.१. पृथ्वी पृष्टाजवळील वायुकलिलांचे प्रमाण व वितरण : (अ) ग्रामीण हवा (आ) प्रदूषित शहरी हवा.( आकृतीचे प्रमाण १ सेंमी= ५० मायक्रोमीटर आहे).

वायुकलिल

खंड १६

वायूराशी व त्यांची उगमस्थाने. H – उच्च दाब पट्टे, L- न्यून दाब पट्टे.

वायुराशि

खंड १६

आ.१.न्यूनदाब ( न्यू), उच्चदाब (उ), गर्त व कणा हे दाब प्रणालींचे प्रकार : त्यांच्या भोवतीच्या समदाब रेषा (रेषांची मूल्ये मिलीबार मध्ये) आणि उत्तर गोलार्धातील वाऱ्याचे अभिसरण. (गर्त व कणा यांचा आस तुटक रेषेने दाखविला आहे.)

खंड १६

वावटळ

खंड १६

विषुव प्रशांत मंडल

खंड १६

वेधशाळा, वातावरणविज्ञानीय

खंड १७

वैमानिकीय पंचांग

खंड १७

वैमानिकीय वातावरणविज्ञान

खंड १७