नाविक अभियांत्रिकी – मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती

आ

आगबोट

क

कॅप्स्टन. (अ) उभा छेद : (१) दोरखंड गुंडाळला जाणारा भाग, (२) हातदांडा खुपसून बसविण्याची खाच, (३) जहाजाची गच्ची, (४) वक्रदंती चाक व खिटी, (५) गच्चीवरील जलरोधी घर्षण नलिका, (६) रहाट हाताने फिरविताना विद्युत् चलित्र अलग करण्याची खुंटी, (७) रहाट फिरविणारे विद्युत् चलित्र.

कॅप्स्टन

आ.१. कोणादर्श : (१) मूठ, (२) सांगाडा, (३) दुर्बिण, (४) चौकट, (५) वाढता काळसरपणा असलेल्या काचा, (६) आरसा, (७) फिरती त्रिज्या, (८) व्हर्नियर, (९) सूक्ष्म गती स्क्रू.

कोणादर्श

ग

आ. १. रहाट बादल्यांचे गाळ उपसणी यंत्र : (१) पोलादी शिडी, (२) कप्पी, (३) पोलादी साखळी, (४) बादली, (५) गाळ सोडण्याची पन्हळ, (६) रहाट यंत्र, (७) पाण्याची पातळी, (८) शिडी उचलण्याची यारी, (९) एंजिन, (१०) धुराडे.

गाळ उपसणी यंत्रणा

ज

आ. १. नौकेच्या खाली जोडण्याच्या जलपर्णांचे विविध प्रकार : (१) जलपर्ण, (θ) आक्रमक कोन.

जलपर्णी नौका

आ. १. शिडाच्या जहाजांचे काही प्रकार : (१) एका डोलखांबाचे त्रिकोणी शिडाचे, (२) मोठ्या चौकोनी शिडाचे, (३) दोन डोलखांबांचे, (४) लहान चौकोनी शिडांचे, (५) तीन डोलखांबांचे, (६) चार डोलखांबांचे, (७) उलांडी (संतुलक ओंडका) लावलेले, (८) तोफा बसविलेले लढाऊ जहाज, (९) तीन हजार वर्षांपूर्वी ईजिप्तमध्ये वापरात असलेले लढाऊ जहाज, (१०) चीनमधील लढाऊ व मासेमारी जहाज, (११) अजंठ्याच्या लेण्यातील सागरी जहाजाचे चित्र, (१२) जावातील बोरोबूदुर मंदिरातील भारतीय जहाजाचे शिल्प, (१३) सोळाव्या शतकातील लढाऊ अरबी जहाज (डो), (१४) लढाऊ जातीचे वेगवान जहाज (फत्तेमार), (१५) पेशवेकालीन लढाऊ जहाज (पाल), (१६) चाळीस नावाडी बसवून लढाऊ जहाज चालविण्याची जुनी फिनिशियन पद्धत, (१७) तोफा बसविलेले लढाऊ जहाज.

आ. १. सोळाव्या शतकात वापरात असलेल्या मोठ्या जहाजांचा प्रकार

जहाज प्रचालन

आ. १. जहाजबांधणी कारखान्याच्या विभागांच्या मांडणीचा एक प्रकार : (१) मुख्य व्यवस्थापन कार्यालय, अभिकल्पन व आरेखन कार्यालय (२) मोटार गाड्या वगैरे उभ्या करण्याची जागा (३) पोलाद-कोठार (४) फर्मा विभाग (५) फर्माशाळा (६) ओतशाळा (७) इतर माल ठेवण्याचे कोठार (८) आखणी विभाग (९) पट्ट्या व कोन कापण्याचा विभाग (१०) जोडणी विभाग (११) यंत्रशाळा-बाष्पित्र (बॉयलर) विभाग, घडवण विभाग, हत्यार विभाग (१२) जोडणी विभाग—तांब्याच्या नळ्या, धातुतक्ते जोडविभाग, रंगलेप विभाग, विद्युत् विभाग, दोर विभाग (१३) जहाजाची काया बांधण्याची मुख्य जागा—बांधणी गाळा (१४) सुकी गोदी (१५) आतील बांधणीसाठी काया उभी करण्याचे धक्के (१६) खोल पाण्याचा भाग.

जहाजबांधणी

जहाजाचे एंजिन

जहाजातील यंत्रसामग्री

जहाजातील यंत्रसामग्री

द

आ.१. कुलाब्याच्या दीपगृहाचा उभा छेद : (१) दिव्याची खोली (येथे दर दहा सेकंदांनी चमकणारा व सु. २९ किमी. अंतरावरून दिसणारा दिवा आहे) या खोलीचे आणखी दोन छेद बाजूला दाखविले आहेत, (२) पहाऱ्याची खोली, (३) वरची झोपण्याची खोली, (४) खालची झोपण्याची खेाली, (५) बैठकीची खोली, (६) स्वयंपाकाची खोली, (७) भांडारगृह, (८) तेलाकरिता खोली, (९) पाण्याकरिता खोली, (१०) पाण्याची टाकी (५६७७ लिटर), (११) सिमेंट काँक्रीट, (१२) चुन्याचे काँक्रीट, (१३) काँक्रीटचे ठोकळे, (१४) सिमेंट काँक्रीटच्या पिशव्या, (१५) कठीण मुरुमातील धोंडे व गोटे.

दीपगृह

प

आ. १ डेव्हिड बुशनेल यांची ‘टर्टल’ पाणबुडी (१७७६)

पाणबुडी

आ.१. प्राणरक्षक नौका : (१) प्रचालक (पंखा), (२) डीझेल एंजिन, (३) इंधन टक्या, (४) प्रवासी बसण्याची जागा, (५) नांगर, (६) रेडिओ दूरध्वनी, (७) आकाशक, (८) रडार, (९) प्राणरक्षक कडे.

प्राणरक्षक साधने, सागरी

खंड १०

ब

बॅथिस्कॅफ

खंड ११

आ. १. बोयऱ्यांचे प्रकार : (१) दिवा व शिटीयुक्त, (२) दिवा व घंटायुक्त, (३) सोटासारखा, (४) साधा दिवायुक्त, (५) साधा शिटीयुक्त, (६) साधा घंटायुक्त, (७) कोनाकार, (८) रुंद दंडगोलाकार व सपाट माथ्याचा

बोयरा

खंड ११

म

मच्छिमारी नौका

खंड १२

मार्गनिर्देशन

खंड १३

आ. १. जलविमानाच्या कायेची पायरीची रचना (वरील बाजूस त्या त्या ठिकाणचे कायेचे आडवे छेद दाखविले आहेत).

मोटारबोट

खंड १३

व

आ. १. वाततल्ययानाचे मूलभूत प्रकार : (अ) पोकळ कोठी प्रकार : (१) खालील बाजूस उघडीअसलेली पोकळ कोठी, (२) पंखा, (३) एंजिन, (४) झालर (आ) हवा-पडदा प्रकार : (१) पंखा, (२) एंजिन, (३) हवा झोत निर्माण करणारे प्रोथ (इ) चक्रव्यूह-बंदिस्त प्रकार : (१) एंजिन, (२) पंखा, (३) हवेचे पुनराभिसरण करणारा वलयाकृती प्रोथ (ई) पार्श्वभित्ती प्रकार : (१) पंखा, (२) पार्श्वभित्ती.

वाततल्पयान

खंड १५

विमानवाहू जहाजाचे भाग : (१) विमाने थांबवण्यासाठी व आरोहणासाठी असलेले क्षेत्र, (२) गलोलीसारखी यांत्रिकी क्षेपक प्रयुक्ती, (३) लिफ्ट (उच्चालक), (४) द्वीप, (५) रडार आकाशक, (६) अटक केबली, (७) अवतरण क्षेत्र, (८) विमानघरतळ.

विमानवाहू जहाज

खंड १६

स

सागरी निमज्जन साधने

खंड १९