झोला, एमिल : (२ एप्रिल १८४०–२९ सप्टेंबर १९०२). सुप्रसिद्ध फ्रेंच कादंबरीकार. जन्म पॅरिस येथे. त्याचे वडील इटालियन होते. एमिलचे बालपण व प्राथमिक शिक्षण दक्षिणेकडील एक्स-आं-प्रॉव्हांस ह्या शहरात पार पडले. तो सात वर्षांचा असतानाच त्याचे वडील वारले. चरितार्थासाठी एमिल १८५४ मध्ये पॅरिसला आला. १८५९ मध्ये विज्ञानातील पदवी परीक्षेत त्याला अपयश आले. १८६२–६६ पर्यंत त्याने ‘आशॅत’ या प्रकाशनसंस्थेत काम केले.
काँत आ निनाँ (१८६४, इं. शी. टेल्स फॉर निनाँ) हा त्याचा पहिला कथासंग्रह आणि ला काँफेस्याँ द् क्लोद (१८६५, इं. शी. क्लोद्स कन्फेशन) ही त्याची पहिली कादंबरी. १८६६ पासून त्याने स्वतःस सर्वस्वी लेखनासच वाहून घेतले. १८६८ मध्ये तेरँझ राकँ व मादलॅन फेरा ह्या त्याच्या वास्तववादी कादंबऱ्या प्रसिद्ध झाल्या. त्याच सुमारास त्याने वाङ्‌मयाचे इतिहासकार व विचारवंत इपॉलीत तॅन, डॉ. प्रॉस्पॅर ल्युका व डॉ. क्लोद बॅर्नार यांच्याकडून स्फूर्ती घेऊन साहित्यातील निसर्गवादाचा पुरस्कार केला. वस्तुतः बाल्झॅक आणि गाँकूर बंधू यांनी झोलाच्या आधीच निसर्गवादी चित्रणाचा पाया घातला होता तथापि निसर्गवादाची तात्त्विक भूमिका मांडण्याचे श्रेय झोलाकडेच जाते. विज्ञानाचा वस्तुनिष्ठ दृष्टिकोण, लेखनविषयाचे सूक्ष्म निरीक्षण, आनुवंशिकता व आसमंत यांचे परिश्रमपूर्वक उभे केलेले संदर्भ आणि अगदी काटेकोरपणाने पुरविलेले वर्णनातील विपुल तपशील, ही निसर्गवादी साहित्याची वैशिष्ट्ये झोलाच्या कादंबऱ्यांत सतत आढळतात. या भूमिकेचे प्रत्याक्ष दर्शन घडविण्यासाठी त्याने १८७१–९३ ह्या काळात ले रूगाँ माकार (इं. अर्थ, द रूगाँ माकार) ह्या नावाखाली वीस कादंबऱ्यांची माला गुंफली. ह्या मालेस त्याने लिस्त्वार नात्युरॅल ए सोस्याल द्यून फामीय सु ल् सगाँतांपीर (इं. शी. नॅचरल अँड सोशल हिस्टरी ऑफ अ सेंकड एंपायर फॅमिली) असे उपशीर्षक दिलेले आहे. मूळ संकल्पाप्रमाणे दहा पण प्रत्यक्षात मात्र वीस झालेल्या ह्या कादंबऱ्यांच्या मालेत तत्कालीन फ्रेंच समाजातील शेतकरीकामगार वर्गापासून राजदरबारी लोकांपर्यंतचे विस्तृत समाजचित्रण केलेले आहे. धक्का देणाऱ्या सामाजिक दंभस्फोटाबरोबरच काव्यात्मता, भावपूर्णता, महाकाव्यसदृश वस्तुनिष्ठ कल्पकता इ. विशेष या मालेतील कांदबऱ्यांत आढळतात. या मालेतील सातव्या कादंबरीपासून (इं. शी. द ड्रॅम शॉप, १८७७) झोलाला अतिशय लोकप्रियता लाभली. प्रस्तुत कादंबरीत मद्यपानाच्या व्यसनाचे वास्तव चित्रण आहे.
2. Patterson, J. G. A Zola Dictionary, 1912.
3. Sherard, R. H. Emile Zola: A Biographical and Critical Study. 1893.
4. Wilson, Angus, Emile Zola, An Introductory Study of His Novels, New York, 1952.
सरदेसाय, मनोहरराय
“