Skip to content
मराठी विश्वकोश प्रथमावृत्ती
  • मराठी विश्वकोश (ज्ञानमंडळ)
  • मराठी विश्वकोश (खंड निहाय)
    • खंड : १ अंक ते आतुरचिकित्सा
    • खंड : २ आतुर निदान ते एप्स्टाइन,जेकब
    • खंड : ३ एबिंगहाऊस, हेरमान’ ते ‘किसांगानी’
    • खंड : ४ कीकट ते गाल्फिमिया ग्लॉका
    • खंड : ५ गाल्वा,एव्हारीस्त ते चेदि
    • खंड : ६ ‘चेन, सर एर्न्स्ट बोरिस’ ते ‘डोळा’
    • खंड : ७ ड्यूइसबुर्क ते धरणगाव
    • खंड : ८ ‘धरणे व बंधारे’ ते ‘न्वाकशॉट’
    • खंड : ९ पउमचरिउ – पेहलवी साहित्य
    • खंड : १० ‘पैकारा’ ते ‘बंदरे’
    • खंड : ११ बंदा ते ब्वेनस एअरीझ
    • खंड: १२ भंगुरतारा ते महाराष्ट्र राज्य
    • खंड : १३ महाराष्ट्र राज्य इलेक्ट्रॉनिकी विकास महामंडळ’ते ‘म्हैसूर संस्थान’
    • खंड : १४ यंग, एडवर्ड’ ते ‘रेयून्यों बेट
    • खंड : १५ रेल्वे ते वाद्य व वाद्यवर्गीकरण
    • खंड : १६ ‘वाद्यवृंद’ ते ‘विज्ञानशिक्षण’
    • खंड : १७ विज्ञानाचे तत्त्वज्ञान’ते शेक्सपिअर, विल्यम
    • खंड : १८ शेख अमर ते सह्याद्री
    • खंड : १९ सँगर, फ्रेडरिक ते सृष्टि व मानव
    • खंड : २० सेई-शोनागून ते ज्ञेयवाद
  • अकारविल्हे नोंदसूची
Search for:
  • मराठी विश्वकोश (ज्ञानमंडळ)
  • मराठी विश्वकोश (खंड निहाय)
    • खंड : १ अंक ते आतुरचिकित्सा
    • खंड : २ आतुर निदान ते एप्स्टाइन,जेकब
    • खंड : ३ एबिंगहाऊस, हेरमान’ ते ‘किसांगानी’
    • खंड : ४ कीकट ते गाल्फिमिया ग्लॉका
    • खंड : ५ गाल्वा,एव्हारीस्त ते चेदि
    • खंड : ६ ‘चेन, सर एर्न्स्ट बोरिस’ ते ‘डोळा’
    • खंड : ७ ड्यूइसबुर्क ते धरणगाव
    • खंड : ८ ‘धरणे व बंधारे’ ते ‘न्वाकशॉट’
    • खंड : ९ पउमचरिउ – पेहलवी साहित्य
    • खंड : १० ‘पैकारा’ ते ‘बंदरे’
    • खंड : ११ बंदा ते ब्वेनस एअरीझ
    • खंड: १२ भंगुरतारा ते महाराष्ट्र राज्य
    • खंड : १३ महाराष्ट्र राज्य इलेक्ट्रॉनिकी विकास महामंडळ’ते ‘म्हैसूर संस्थान’
    • खंड : १४ यंग, एडवर्ड’ ते ‘रेयून्यों बेट
    • खंड : १५ रेल्वे ते वाद्य व वाद्यवर्गीकरण
    • खंड : १६ ‘वाद्यवृंद’ ते ‘विज्ञानशिक्षण’
    • खंड : १७ विज्ञानाचे तत्त्वज्ञान’ते शेक्सपिअर, विल्यम
    • खंड : १८ शेख अमर ते सह्याद्री
    • खंड : १९ सँगर, फ्रेडरिक ते सृष्टि व मानव
    • खंड : २० सेई-शोनागून ते ज्ञेयवाद
  • अकारविल्हे नोंदसूची

धातुविज्ञान

  1. अथ:>
  2. धातुविज्ञान
  • सर्व नोंदी
  • अ
  • क
  • ग
  • च
  • ज
  • ध
  • न
  • प
  • ब
  • म
  • ल
  • व
  • स
अ

अभिवाह

खंड १
क

कथिलाच्छादित पत्रे

खंड ३

कल्हई

खंड ३
आ. १. तांबे-कथिल घटना तपमान संबंध

कासे

खंड ३
कोलंबाइट - टँटॅलाइट स्फटिक

कोलंबाइट – टँटॅलाइट

खंड ४
ग
आ. १. विद्युत रासायनिक गंजणे : (१) धातू, (२) धनाग्र,(३) ऋणाग्र, (४) परिसर, (५) विद्युत् प्रवाह.

गंजणे

खंड ४

गन मेटल

खंड ४

गिल्डिंग

गॅल्व्हानीकरण

खंड ४
च

चूर्ण धातुविज्ञान

खंड ५
ज

जलीय धातुविज्ञान

खंड ६
ध

धातु – आमापन

खंड ८
आ. १. तारटाक्यांचे जोडाकाम : (१) धातुपट्टी, (२) राठ तंतू, (३) तारटाके घालणारे यंत्र, (४) तारटाके.

धातु व अधातूंचे जोडकाम

खंड ८
फिरणाऱ्या पिंपाचे चुंबकीय विभाजक यंत्र : (१) फिरणारे पिंप, (२) धातुकाचे मिश्रण, (३) स्थिर राहणारा चुंबक, (४) अचुंबकीय धातुक कण, (५) चुंबकीय कण.

धातुकांचे शुद्धीकरण

खंड ८
धातुमळी

धातुमळी

खंड ८
आ.१. धातुवैज्ञानिक सूक्ष्मदर्शक : (१) परीक्षण करावयाचा धातूचा तुकडा, (२) तुकड्यावर प्रकाश पाडणारा दिवा, (३) परावर्तक आणि पारदर्शक काचेची तबकडी, (४) वस्तुभिंग, (५) नेत्रभिंग, (६) डोळ्याची जागा, (७) नेत्रभिंग सरकवण्याची स्थूल फिरकी, (८) सूक्ष्म सरक फिरकी.

धातुरचनाविज्ञान

खंड ८
आ. १. तप्त धातूचे बहि:सारण : (१) सिलिंडर, (२) मुद्रा, (३) रेटक, (४) धातूचा तप्त गोळा, (५) बहि:सारित सळई.

धातुरूपण

खंड ८

धातुविज्ञान

खंड ८
धातूंची अंतर्गत संरचना : (अ) गरम घडाई केलेले नरम पोलाद (आ) ०.८% कार्बन असलेले पोलाद : फेराइट (पांढरा भाग) व बारीक पिअरलाइट (काळा भाग) (इ) ०.४% कार्बन असलेले पोलाद : फेराइट व भरड पिअरलाइट (ई) लांबट गाळ्यांचे कण असलेले पिअरलाइट (सर्व चित्रांतील विवर्धन ५०० पट आहे).

धातूंची यंत्रणक्षमता

खंड ८
आ. १. धातूंमध्ये आढळणाऱ्या स्फटिकरचनेचे मुख्य प्रकार : (अ) शरीरकेंद्रित घनीय (आ) पृष्ठकेंद्रित घनीय (इ) षट्कोणी.

धातूंची संरचना

खंड ८
आ. १. समतोलावस्था आकृतीचे स्वरूप

धातूंचे अवक्षेपण कठिनीकरण

खंड ८
आ. १. शुद्ध लोखंड व कार्बन यांची समतोलावस्था : (१) अनुशीतन तापमान कक्षा, (२) मूलस्थितिस्थापन कक्षा.

धातूंचे उष्णता संस्करण

खंड ८
आ. १. धातुपरीक्षणाची क्ष-किरण पद्धती : (१) क्ष-किरण उद्‌गम, (२) क्ष-किरण, (३) परिक्षणाची धातूची वस्तू, (४) धातूतील पोकळी, (५) छायाचित्रण फिल्म, (६) फिल्मवर दिसणाऱ्या वेगवेगळ्या छटा, (७)फिल्मवरील हा भाग पोकळीचे आस्तित्व दर्शवितो, त०—क्ष-किरणाची तीव्रता, त परीक्षण वस्तूतून बाहेर पडल्यावर होणारी क्ष-किरणांची तीव्रता.

धातूंचे परीक्षण

खंड ८
आ. १. धनाग्रभूत मुलामा : (१) गंजकारक बाह्य परिस्थिती, (२) ऋणाग्र, (३) धनाग्र, (४) इलेक्ट्रानांचा प्रवाह, (५) पोलाद, (६) ॲल्युमिनियमाचा मुलामा.

धातूंचे मुलामे

खंड ८
आ. १. ताण परीक्षा : (अ) ताण परीक्षेचे द्रवीय पद्धतीचे यंत्र : (१) नमुना, (२) पंपाकडून येणारे तेल, (३) तेल, (४) भारमापक (आ) ताण परिक्षेवरून तयार केलेले रूढ प्रतिबल-प्रतिविकृती आलेख : (१) नरम पोलाद, (२) बीड, (३) तांबे (इ) प-प्रमाण प्रतिबल काढण्याची रीत.

धातूंचे यांत्रिक गुणधर्म

खंड ८
न

नायक्रोम

खंड ८

निर्वात धातुविज्ञान

खंड ८
प
पितळाचे निरनिराळे प्रकार दाखविणारी तांबे व जस्त यांची समतोलावस्था आकृती. आकृतीच्या वरच्या भागात पितळाच्या निरनिराळ्या प्रकारोंचे ताणबल, कठिनता (ब्रिनेल), विद्युत् संवाहकता (% आंतरराष्ट्रीय अनुशीतित ताम्र प्रमाण, IACS) व दीर्घीकरण (%) हे भौतिक गुणधर्म दर्शविणारे आलेख दिलेले असून निरनिराळ्या प्रकारांचे रंगही निर्दिष्ट केलेले आहेत.

पितळ

खंड ९
आ.१. बेसेमर परिवर्तक : (१) हवा आत येण्याचा मार्ग, (२) पात्र फिरविण्यासाठी धारव्यांत (बेअरिंगांत) बसविलेला पोकळ दंड, (३) उच्चतापसह मातीच्या विटांचे अस्तर, (४) वातपेटी, (५) छिद्रयुक्त तळ.

पोलाद

खंड १०

प्राकार्यता

खंड १०
ब

बॅबिट मिश्रधातु

खंड ११
म
आ. १. मिश्रधातूंमधील प्रावस्थांचे प्रकार : एकमेकींत द्रव अवस्थेत पूर्णपणे व घन अवस्थेत अपूर्णपणे विरघळणाऱ्या A व B या दोन धातूंची काल्पनिक समतोलावस्था आकृती.

मिश्रधातु

खंड १३

मुंट्‍स मिश्रधातु

खंड १३

मोनेल धातु

खंड १३
ल

लोहमिश्रके

खंड १५
व
वर्ख : ॲल्युमिनियमाच्या पत्र्यावर उष्णता संस्करण करण्याची भट्टी आणि पत्र्यापासून वर्ख बनविण्याचे लाटण यंत्र.

वर्ख

खंड १५

विद्युत् धातुविज्ञान

खंड १६
विभागीय शुद्धीकरण : (अ) शुद्ध करावयाच्या द्रव्यातून होणारे द्रवरुप विभागाचे स्थानांतरण : (१) घन भाग, (२) द्रवरूप (वितळलेला) विभाग, (३) विद्युत् तापक, (४) न वितळलेला घन भाग (आ) १, ५ व १० वेळा प्रक्रिया केल्यावर द्रव्यामधील अशुद्धींच्या वाटणीवर झालेला परिणाम.

विभागीय शुद्धीकरण

खंड १६
स
आ. १. व्दिअंगी समतोलावस्था आकृती

समतोलावस्था आकृत्या

खंड १८

स्टेनलेस स्टील

खंड २०

विषयनिहाय नोंदी

  • +अभियांत्रिकी (390)
    • अणुकेंद्रीय अभियांत्रिकी (4)
    • नाविक अभियांत्रिकी (30)
    • यांत्रिक अभियांत्रिकी (119)
    • रासायनिक अभियांत्रिकी (46)
    • विद्युत् अभियांत्रिकी (70)
    • वैमानिकीय अभियांत्रिकी (11)
    • संदेशवहन अभियांत्रिकी (58)
    • स्थापत्य अभियांत्रिकी (48)
    • स्वयंचलित अभियांत्रिकी (4)
  • अर्थशास्त्र (555)
  • अवकाशविज्ञान (7)
  • +इतिहास (1217)
    • इतिहास, जागतिक (201)
    • इतिहास, भारतीय (335)
  • उद्योग व व्यापार (331)
  • +कला (246)
    • उपयुक्त कला (101)
    • कला सामान्य (86)
    • मूर्तिकला (26)
    • वस्त्रे व भूषणे (28)
  • कायदा (269)
  • +कृषिविज्ञान (220)
    • वनस्पतिरोगविज्ञान (1)
  • खगोलशास्त्र (288)
  • +खेळ आणि मनोरंजन (148)
    • खेळ (101)
    • खेळ व मनोरंजन (32)
    • मनोरंजन (15)
  • गणित (148)
  • ग्रंथालयशास्त्र (9)
  • चित्रकला (74)
  • चित्रपट (65)
  • जीवरसायनशास्त्र (54)
  • +जीवविज्ञाने (1602)
    • कीटकविज्ञान (83)
    • पशुविकारविज्ञान (6)
    • प्राणिविज्ञान (112)
    • वनस्पतिविज्ञान (1366)
    • सूक्ष्मजीवविज्ञान (35)
  • तत्त्वज्ञान (260)
  • धर्म (667)
  • धातुविज्ञान (40)
  • नृत्य (55)
  • पुरातत्त्वविद्या (176)
  • +भाषा आणि साहित्य (2166)
    • +जागतिक साहित्य (1022)
      • +अमेरिकन भा. सा. (33)
        • अमेरिकन भा. सा. (23)
        • गेलिक भा. सा. (1)
        • चिली भा. सा. (1)
        • जॉर्जियन भा. सा. (2)
        • फ्‍लेमिश भा. सा. (3)
        • फ्लेमिश-बेल्जियन भा. सा. (3)
      • +आशियाई भा. सा. (109)
        • अरबी भा. सा. (6)
        • चिनी भा. सा. (17)
        • जपानी भा. सा. (14)
        • तुर्की भा. सा. (4)
        • फार्सी भा. सा. (10)
      • +यूरोपीय भा. सा. (715)
        • इंग्रजी भा. सा. (217)
        • इटालियन भा. सा. (16)
        • ग्रीक भा. सा. (21)
        • चेक भा. सा. (6)
        • जर्मन भा. सा. (49)
        • डच भा. सा. (10)
        • डॅनिश भा. सा. (19)
        • नॉर्वेजियन भा. सा. (4)
        • पोर्तुगीज भा. सा. (14)
        • पोलिश भा. सा. (20)
        • फिनिश भा. सा. (6)
        • फ्रेंच भा. सा. (96)
        • यूरोपीय भा. सा. (1)
        • रशियन भा. सा. (43)
        • रूमानियन भा. सा. (3)
        • लॅटिन भा. सा. (24)
        • स्पॅनिश भा. सा. (33)
        • स्वीडिश भा. सा. (13)
        • हंगेरियन भा. सा. (8)
        • हिब्रू भा. सा. (5)
    • +भारतीय भाषा व साहित्य (570)
      • असमिया भा. सा. (41)
      • उर्दू भा. सा. (26)
      • ओडिया भा. सा. (50)
      • कन्नड भा. सा. (47)
      • काश्मीरी भा. सा. (12)
      • कोकणी भा. सा. (13)
      • गुजराती भा. सा. (36)
      • तमिळ भा. सा. (40)
      • तेलुगू भा. सा. (54)
      • पंजाबी भा. सा. (14)
      • बंगाली भा. सा. (71)
      • भारतीय भा. सा. (1)
      • मलयाळम् भा. सा. (29)
      • राजस्थानी भा. सा. (2)
      • सिंधी भा. सा. (12)
      • हिंदी भा. सा. (81)
    • +भाषा व लिपी (112)
      • भाषाशास्त्र (72)
      • लिपिप्रकार (39)
    • मराठी भा. सा. (265)
    • +संस्कृत व प्राकृत (251)
      • अपभ्रंश भा. सा. (15)
      • अर्धमागधी भा. सा. (12)
      • पाली भा. सा. (20)
      • पैशाची भा. सा. (1)
      • प्राकृत भा. सा. (6)
      • मागधी भा. सा. (2)
      • माहाराष्ट्री भा. सा. (20)
      • शौरसेनी भा. सा. (16)
      • संस्कृत भा. सा. (159)
    • +साहित्य (107)
      • साहित्य प्रकार (47)
      • साहित्य संकीर्ण (47)
      • साहित्यसमीक्षा (12)
  • भूगोल (3033)
  • भूविज्ञान (488)
  • भौतिकी (421)
  • मानवशास्त्र (294)
  • मानसशास्त्र (168)
  • युद्धशास्त्र (225)
  • रंगभूमी (52)
  • रसायनशास्त्र (452)
  • राज्यशास्त्र (480)
  • वातावरणविज्ञान (84)
  • वास्तुकला (93)
  • वृत्तपत्रविद्या (24)
  • +वैद्यक (206)
    • पशुवैद्यक (21)
    • +मानवी वैद्यक (184)
      • आयुर्वेद (81)
  • शास्त्रीय संस्था (15)
  • शिक्षणशास्त्र (250)
  • संकीर्ण विज्ञाने (50)
  • संगीत (206)
  • समाजशास्त्र (224)
  • सांख्यिकी (24)
  • 7,073,180 अभ्यागत

© मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ - सर्व हक्क राखीव | अनन्या मल्टीटेक प्रायवेट लिमिटेड द्वारा विकसित

Skip to content
Open toolbar

Accessibility Tools

  • Increase Text
  • Decrease Text
  • Grayscale
  • High Contrast
  • Negative Contrast
  • Light Background
  • Links Underline
  • Readable Font
  • Reset