यलो एल्डर : (क. कोरैणक्लर इं. ट्रंपेट फ्लॉवर लॅ. टेकोमा स्टान्स , स्टेनोलोबियम स्टान्स कुल – बिग्नोनिएसी). हे मोठ्या आकाराचे झुडूप (अथवा लहान वृक्ष) फुलांच्या शोभेसाठी
बागेत सर्वत्र विशेषत: कुंपणासाठी लावतात. हे मूळचे दक्षिण अमेरिकेतील परंतु आता उष्ण कटिबंधीय प्रदेशांत सर्वत्र आढळते. भारतात सु. १ , ५०० मी. उंचीपर्यंतच्या प्रदेशात त्याचा प्रसार दिसून येतो. फांद्या चौकोनी असून साधारणत: जमिनीजवळून येतात साल फिकट तपकिरी व मऊ पाने समोरासमोर, जात्यसम (वरची जोडी खालच्या जोडीशी काटकोनात), संयुक्त, विषमदली व मोठी असतात. दले ५– १०, समोरासमोर, लांबट टोकांची, दातेरी कडांची आयत-कुंतसम (भाल्यासारखी), गुळगुळीत व खालच्या बाजूस फिकट असतात. लहान फांद्यांच्या टोकास लोंबत्या मंजिऱ्यांवर पिवळी धमक, थोडी सुगंधी व मध्यम आकाराची (सु. ५ सेंमी. लांब व ३· ५ सेंमी. व्यास) फुले सप्टेंबर-डिसेंबरात अधिक पण थोडी इतर महिन्यांतही येतात. संवर्त हिरवा, पेल्यासारखा व पुष्पमुकुट काहीसा पिवळा, नसराळ्या (तुतारी) सारखा असून (त्यावरून ‘ट्रंपेट फ्लॉवर ’ हे इंग्रजी नाव पडले आहे) पाच पाकळ्यांपैकी तीन सरळ व दोन वर वळलेल्या असतात. फुलांत गर्द शेंदरी रेषा दिसतात. एक वंध्य केसरदल व चार दीर्घद्वयी (दोन अधिक लांब) कार्यक्षम असतात बिंब वलयाकृती व त्यावर किंजपुट असतो. शेंगेसारखी दिसणारी व झुबक्याने येणारी बोंडे (१२– २० X ७ सेंमी.) फुटीर, लांबट, पसरट असून प्रथम हिरवी व नंतर तपकिरी होतात. बीजे अनेक व दोन पंखयुक्त. ही झुडपे वैराण जागेतही आपोआप वाढतात. धुपलेल्या जमिनीत लागवडीस योग्य असून नवीन लागवड बियांपासून करतात. लाकूड फिकट पिंगट, कठीण व टिकाऊ असून त्याला रंधून व घासून झिलई करता येते. मूळ तीव्र मूत्रल (लघवी साफ करणारे), कृमिनाशक व पौष्टिक असते. त्याचा बीअर (मद्य) बनविण्यात उपयोग करतात.
पहा : बिग्नोनिएसी.
संदर्भ :
- Cowen, D. V., Flowering Trees and Shrubs in India, Bombay, 1965.
- C. S. I. R., The Wealth of India, Raw Materials, Vol. X, New Delhi, 1976.
लेखक : देशपांडे, सुधाकर