यलो एल्डर :( क. कोरैणक्लर इं. ट्रंपेट फ्लॉवर लॅ. टेकोमा स्टान्स , स्टेनोलोबियम स्टान्स कुल – बिग्नोनिएसी). हे मोठ्या आकाराचे झुडूप ( अथवा लहान वृक्ष) फुलांच्या शोभेसाठी बागेत सर्वत्र विशेषत ः कुंपणासाठी लावतात. हे मूळचे दक्षिण अमेरिकेतील परंतु आता उष्ण कटिबंधीय प्रदेशांत सर्वत्र आढळते. भारतात सु. १ , ५०० मी. उंचीपर्यंतच्या प्रदेशात त्याचा प्रसार दिसून येतो. फांद्या चौकोनी असून साधारणत: जमिनीजवळून येतात साल फिकट तपकिरी व मऊ पाने समोरासमोर , जात्यसम ( वरची जोडी खालच्या जोडीशी काटकोनात) , संयुक्त , विषमदली व मोठी असतात. दले ५– १० , समोरासमोर , लांबट टोकांची , दातेरी कडांची आयत-कुंतसम ( भाल्यासारखी) , गुळगुळीत व खालच्या बाजूस फिकट असतात. लहान फांद्यांच्या टोकास लोंबत्या मंजिऱ्यांवर पिवळी धमक , थोडी सुगंधी व मध्यम आकाराची ( सु. ५ सेंमी. लांब व ३· ५ सेंमी. व्यास) फुले सप्टेंबर-डिसेंबरात अधिक पण थोडी इतर महिन्यांतही येतात. संवर्त हिरवा , पेल्यासारखा व पुष्पमुकुट काहीसा पिवळा , नसराळ्या ( तुतारी) सारखा असून ( त्यावरून ‘ट्रंपेट फ्लॉवर ’ हे इंग्रजी नाव पडले आहे) पाच पाकळ्यांपैकी तीन सरळ व दोन वर वळलेल्या असतात फुलात गर्द शेंदरी रेषा दिसतात. एक वंध्य केसरदल व चार दीर्घद्वयी ( दोन अधिक लांब) कार्यक्षम असतात बिंब वलयाकृती व त्यावर किंजपुट असतो. शेंगेसारखी दिसणारी व झुबक्याने येणारी बोंडे ( १२– २० X ७ सेंमी.) फुटीर , लांबट , पसरट असून प्रथम हिरवी व नंतर तपकिरी होतात. बीजे अनेक व दोन पंखयुक्त. ही झुडपे वैराण जागेतही आपोआप वाढतात. धुपलेल्या जमिनीत लागवडीस योग्य असून नवीन लागवड बियांपासून करतात. लाकूड फिकट पिंगट , कठीण व टिकाऊ असून त्याला रंधून व घासून झिलई करता येते. मूळ तीव्र मूत्रल ( लघवी साफ करणारे) , कृमिनाशक व पौष्टिक असते. त्याचा बीअर ( मद्य) बनविण्यात उपयोग करतात.
पहा : बिग्नोनिएसी.
सं दर्भ : 1. Cowen, D. V. Flowering Trees and Shrubs in India, Bombay, 1965.
2. C. S. I. R. The Wealth of India, Raw Materials, Vol. X, New Delhi, 1976.
दे शपांडे , सुधाकर
“