स्यू क्यी, आँग सान : (१९ जून १९४५). म्यानमार (ब्रह्मदेश) मधील लोकशाही लढ्यातील एक निर्भिड कार्यकर्ती महिला आणि शांततेच्या नोबेल पारितोषिकाची म्यानमारमधील पहिली मानकरी (१९९१). तिचा जन्म क्रांतिकारक स्वातंत्र्यवीर व म्यानमारचा शिल्पकार राष्ट्रपिता आँग सान आणि श्रीमती खिन क्यी या दांपत्यापोटी रंगून येथे झाला. आँग सानचा खून झाला, त्यावेळी ती दोन वर्षांची होती. पुढे तिचा सांभाळ आईनेच केला. तिचे मूळ गाव माग्वे जिल्ह्यातील नॉटमॉक असून तिचे प्राथमिक शिक्षण गावीच झाले. तिची आई काही वर्षे भारतात राजदूत म्हणून काम करीत होती (१९५२-१९५६). त्यावेळी स्यू क्यीने भारतात शिक्षण घेतले. त्यानंतरचे तिचे शिक्षण रंगून येथे झाले. रंगून विद्यापीठातून पदवी संपादन केल्यानंतर पुढील शिक्षणासाठी ती इंग्लंडमध्ये ऑक्सफर्ड विद्यापीठात रुजू झाली. तिथे तिने बी. ए. ही पदवी संपादन केली (१९६३). तिथे ऑक्सफर्ड विद्यापीठातील एक प्राध्यापक मायकेल एरिस यांच्याशी तिचा परिचय होऊन त्याची परिणती विवाहात झाली (१९७२). त्यांना ॲलेक्झांडर व किम हे दोन मुलगे आहेत. स्यू क्यी प्रथमपासूनच राजकारणापासून अलिप्त राहिली. आपला संसार भला आणि आपण भले, अशी तिची स्त्रीसुलभ सर्वसाधारण धारणा होती तथापि ब्रिटिशांच्या गुलामगिरीविरुध्द आपल्या वडिलांनी दिलेली प्रखर झुंज तिच्या स्मरणात होती. त्यामुळे तिची आई आजारी पडताच ती १९८८ मध्ये शुश्रूतेसाठी म्यानमारमध्ये आली परंतु तिच्या आईचे निधन झाले. यावेळी तिने म्यानमारमधील राजकीय अनागोंदी आणि लष्करी हुकूमशाही पाहिली. अनेक निष्पाप नागरिक गोळ्यांना बळी पडताना पाहून तिच्यातील क्रांतिकारक भावना उफाळून आल्या आणि तिने ने विनच्या लष्करी शासनास प्रतिकार करण्याचे व लोकशाहीची पुन:स्थापना करण्याचे व्रत अंगीकारले. नेमक्या याच सुमारास ने विनच्या लष्करी हुकूमशाहीविरुध्द किरकोळ उठावांना प्रारंभ झाला होता. तिने या उठावांत स्वतःला बिनधास्त झोकून दिले आणि म्यानमारच्या लोकशाही प्रेमी नागरिकांत प्रतिकारशक्ती निर्माण केली. त्यांनी नॅशनल लीग फॉर डेमॉक्रसी (एन्एल्डी) नावाच्या पक्षाची स्थापना करून जनमत जागृत केले आणि मे १९९० च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत बहुमत मिळविले परंतु लष्करी शासनाने नवीन संविधान बनविण्याचे निमित्त करून या निवडणुकीच्या निकालांवरच बोळा फिरवला. स्यू क्यीला लष्करी शासनाने रंगून शहराजवळील इन्या (खपूर) सरोवराकाठी जुलै १९८९ मध्ये नजरकैदेत ठेवले. तिची मुक्तता १० जुलै १९९५ मध्ये झाली. दरम्यान तिने एन्एल्डीच्या द्वारे हुकूमशाही शासनास विरोध जारी केला. परिणामत: सप्टेंबर २००० मध्ये तिला पुन्हा कैद करून स्थानबद्धतेत ठेवले व मे २००२ ला सोडले व पुन्हा २००३ मध्ये अटक करून नजरकैदेत ठेवले. तरीसुध्दा स्यू क्यीने महात्मा गांधी, ल्यूथर किंग व मंडला यांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवून अहिंसात्मक मार्गाने आपला लढा चालूच ठेवला. तिच्या ह्या कार्याचा उचित गौरव नोबेल समितीने शांततेचे नोबेल पारितोषिक देऊन केला (१९९१). ने विन सरकारने तिला हे बहुचर्चित व सन्मान्य पारितोषिक घेण्यास जाऊ दिले नाही तथापि तिची चळवळ चालू होती. २४ एप्रिल १९९२ रोजी सॉ माँग या पंतप्रधानाच्या राजीनाम्यानंतर अनेक राजकीय कैद्यांवरील निर्बंध सैल करण्यात आले. त्यानुसार स्यू क्यीला तिच्या नातेवाईकांना भेटण्याची परवानगी देण्यात आली तथापि तिची स्थानबद्धतेतून बिनशर्त सुटका १३ नोव्हेंबर २०१० रोजी झाली. त्यानंतर २०१२ मध्ये झालेल्या सार्वत्रिक निवडणुकांत तिच्या एन्एल्डी पक्षाने बहुमत प्राप्त केले. स्यू की निवडून आली आणि २ मे २०१२ रोजी तिचा शपथ ग्रहण विधी झाला.
स्यू क्यीला अनेक मानसन्मान व पुरस्कार मिळाले असून सुमारे पन्नास पुरस्कारांपैकी नोबेल पारितोषिक (१९९१) याव्यतिरिक्त तिला राफ्तो पारितोषिक (१९९०), आंतरराष्ट्रीय सीमॉन बोलीव्हर प्राईस (१९९२), भारताकडून जवाहरलाल नेहरू पारितोषिक (१९९३), यूरोपियन समूदायाकडून सारावारॉव्ह पारितोषिक (१९९६), अमेरिकडून प्रसिडेंट्स मेडल (२००७), दक्षिण आफ्रिकेकडून महात्मा गांधी पारितोषिक (२००८) हे प्रतिष्ठेचे व महत्त्वाचे होत.
संदर्भ : 1. Wintet, Justire, Perfect Hostase : Aung San Su Ki, Burma and the Generals, London, 2007.
२. नवांगुळ, प्रभा, राजबंदिनी: आँग सान स्यू ची हिचं चरित्र, पुणे, २०११.
देशपांडे, सु. र.