पिनी : (क. एण्णे, येण्णेमर हिं. संप्रणी इं. मलबारमॅहॉगनी, लॅ. किंगिओडेंड्रॉनपिनॅटम, हार्डविकियापिनॅटा कुल-लेग्युमिनोजी, उपकुल-सीसॅल्पिनिऑइडी). एका मोठ्याफुलझाडाचे (व्दिदलिकितआवृतबीजवनस्पतीचे) इंग्रजीनाव. यांच्या किंगिओडेंड्रॉनवंशातीलचारजातींपैकीएकभारतात, एकफिलिपीन्समध्ये, एकसॉलोमन बेटातवएकफिजीबेटातअसाप्रसारआढळतो. हाएकसदापर्णी, भव्य, सु. ३०मी. उंचीवसु. ४·२०मी. घेरअसलेलावृक्षअसून भारतातीलसह्याद्रीच्याजंगलात, त्रावणकोर, कर्नाटक, द. कारवारते केरळया भागांतआढळतो. साल गर्द तपकिरी किंवा हिरवट व चिवट असते. पाने संयुक्तवएकांतरित (एकाआडएक) असूनत्यांवर५–१०सेंमी. लांब, संवृत (देठअसलेली), चिवट, आयत-अंडाकृती वटोकदारअशी ५–६दले एकाआड एक असतात. फुले फार लहान व पांढरी असून त्यांच्या दाट मंजऱ्यामोठ्या परिमंजरीवर[→पुष्पबंध] येतात. संदले पाच संवर्तघंटाकृती पाकळ्या नसतात. केसरदले दहा किंजपुटातएकचबीजकअसते [→फूल]. शिंबा (शेंग) लांबट, चिवट, टोकदार, २·५०–५सेंमी. लांबवएका बीनेपूर्णभरलेली असते. इतरसामान्यशारीरिकलक्षणे ⇨ लेग्युमिनोजीकुलात (शिंबावंतकुलात) वर्णिल्याप्रमाणे असतात.
या वृक्षाचे रसकाष्ठपांढरे मळकट मध्यकाष्ठतांबूसवअधिकटिकाऊ, बळकट, जडवकठीणअसूनत्याला उत्तमझिलाईकरता येते. पाण्याशी संपर्कआल्यासतेकुजतनाही त्याचा उपयोगतुळ्या, पट्ट्या, वासे,छताच्या फळ्या, फरशी, सजावटी सामान, बिलियर्डची टेबले, कपाटे, तक्ते, जहाजबांधणी, प्लायवुडइ. कापीववकातीवकामासकेला जातो. खोडावरजमिनीपासूनसु. एकमी. उंचीवरसु. २सेंमी. व्यासाचेभोकपाडूनत्यातूनपाझरणारा रसजमाकरतात त्यापासूनतांबूसकिंवातपकिरी ओलिओरेझीन (कोपेबबाल्समसारखे बाल्सम) मिळते. रसपाझरणे थांबल्यावरभोकातपाचरमारूनते सु. दहा वर्षे बंदठेवतातवनंतरपुन्हाभोकपाडूनरसजमा करतात. सु. २·६०मी. घेराच्या निरोगी वृक्षापासूनसु. ५५लि. ओलिओरेझीनमिळते. जास्तीतजास्त१८०लि. चा विक्रमआढळलाआहे त्याचाउपयोगटर्पेंटाइनमिसळूनलाकडासलावण्यासव्हार्निशप्रमाणे करतात. त्यापासून (ओलिओरेझिनापासून) ऊर्ध्वपातनाने (उष्णतेने वाफकरूनवमगती थंडकरूनघटकअलगकरण्याच्या क्रियेने) मिळणाऱ्याबाष्पनशील (बाष्परुपाने उडूनजाणाऱ्या) वरंगहीन तेलाचाउपयोगलवंग-तेलाऐवजी होतो हेतेलतिखट-कडवटअसूनत्यालाराळेसारखावासयेतो. तेलसाबणाकरिता वापरतात. तेलकाढूनघेतल्यावरराहिलेला अवशिष्टभागअल्कोहॉलामध्येविरघळूनत्याचा उपयोगव्हार्निशबनविण्यासकरतात. या वृक्षाच्या ओलिओरेझिनाचा उपयोगप्रमेहावर(परम्यावर) करतात हत्तींच्याजखमांनालावण्यासही ते वापरतात. यावृक्षाला ‘केरळी-अंजन’ हे नावदिलेले आढळते [→अंजन–२].
परांडेकर, शं. आ.
“