फ्रॅंको , फ्रॅंन्सिस्को : ( ४ डिसेंबर १८९२ – २० नोव्हेंबर १९७५ ). स्पेनचा हुकूमशाह आणि सरसेनापती ( १९३९ – ७५ ). पू र्ण नाव पाउ लीनो एर्मेनहेल्दो तेओदेलो . स्पेनच्या गॅलि शि या प्रांतात एल् फरॉल या गावी जन्म . त्याच्या आईचे नाव पिलर बॅहामॉन्दे व वडिलांचे नाव निकोलस फ्रॅंको . निकोलस फ्रॅंको हे नाविक दलात अधि कारी होते . ली आल्काथार ( टोलीडो ) येथील पायदळ अकादमीत सैनिकी प्रशिक्षणानंतर १९१० मध्ये फ्रॅंकोची सैन्यात नियु क्ती . १९२३ ते १९२७ या काल खं डात स्पेनच्या मोरोक्को वसाहतीत परदेशी सेनादलाचा प्रथम दुय्य म व पुढे त्या दलाचा सेनापती . मोरोक्कोत असताना त्याने रिफ जमातीचा अब्द अल्- करीम याच्या नेतृत्वाखाली १९२५ साली झालेला उठाव दडपण्याच्या कारवाईत भाग घेतला . १९२७ ते १९३१ या काळात सॅरगॉसा सैनि की अकादमीचा तो संचालक होता . तत्कालीन प्रजासत्ताक शासनाने ही अकादमी राजेशाही धार्जिणी असल्याने बंद केली ( १९३१ ). १९३५ साली फ्रॅंकोला सेनादलाचा ( जनरल स्टाफचा ) प्रमुख म्हणू न नेमण्यात आले . १९३६ साली स्पेनमध्ये समाजवादी प्रजासत्ताक सरकार सत्तेवर आले . त्या सरकारच्या अमदानीत स्पेनची आर्थीक तशीच राजकीय व सामाजिक परिस्थि ती चिंताजनक झाली . ही परिस्थि ती काबूत आणण्यासाठी सरकारने आणी बाणी जाहीर करावी , असा सल्ला फ्रॅंकोने दिला तथापि त्याचा सल्ला झिडकारण्यात आला . युद्ध पुकारून स्पेनमध्ये सैनिकी उठाव झाला . या उठावाला फ्रॅंकोने प्रजासत्ताकाविरुद्ध स क्रि य पाठिं बा दिला . त्यामुळे स्पेनमध्ये यादवी युद्ध सुरु झाले . फ्रॅंकोने राष्ट्रीय सरकार स्थापन केले आणि त्याला इटली व जर्मनी या देशांनी मान्यता दिली . १९३७ साली त्याने स्वतःला स्पेनचा राष्ट्रनेता ( एल् काउदिल्यो ) म्हणून जाहीर केले . १९३९ साली त्याच्या शासनाला ग्रेट ब्रि टन व फ्रान्स यांनीही मान्यता दिली . स्पॅनिश यादवी युद्ध १९३९ साली संपले . त्या सालच्या सप्टेंबरमध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू झाले . प्रारंभी फ्रॅंकोची सहानुभूती जर्मनी व इटलीकडे होती . जिब्राल्टर व फ्रान्सची मोरोक्को वसाहत बळकावण्याची त्याने एक योजना आखली होती . पुढे मात्र महायुद्धाच्या संदर्भात स्पेनने तटस्थता जाहीर केली . सोव्हिएट रशिया विरुद्ध ब्रि टन व जर्मनीने एकजूट करावी , असे मत त्याने प्रतिपादन केले होते . १९४७ साली तह हया त प्रमुख म्हणून फ्रॅंकोला मान्यताही देण्यात आली . तसेच आपला वारस नेमण्याचा अधि का रही त्यास देण्यात आला . फ्रॅंकोने स्पेनच्या अंमलाखालील मोरोक्कोला स्वातंत्र्य दिले . तसेच कायद्याचे सुसूत्रीकरण करू न लोकांना धार्मि क स्वातंत्र्य दिले . संयुक्त राष्ट्रे या जगातिक सं घट नेतील सदस्यत्वही त्याने स्पेनला मिळवून दिले तथापि त्याने आपल्या हुकूमशाहीला विरोध करणाऱ्या आचारविचारांवर बंदी घातली होती . स्पेनमध्ये आणि स्पेनच्या ताब्यातील अटलांटि क बेटावर तळ स्थापन करण्यात त्याने अमेरिकेला सवलत दिली व तिच्या मोबदल्यात अमेरिकेकडून आ र्थि क मदत मिळवून काही अंशी देशाची आ र्थि क स्थिती सुधारली . खासगी जीवनात तो अतिशय कर्मठ होता . फ्रॅंकोने कार्मेन पोलो नावाच्या युवतीशी विवाह केला ( १९२३ ). तिच्यापासून त्याला एक मुलगी झाली . त्याचे खासगी जीवन निष्कलंक होते . डायरी ऑफ ए ब टालियन ( १९२२ ) हा त्याचा आठवणी वजा ग्रंथ प्रसिद्ध आहे . मा द्रि द येथे त्याचे हृ दय विकाराने निधन झाले .
पहा : स्पॅनिश यादवी युद्ध स्पेन ( इतिहास )
संदर्भ : 1 . Crozier, Brian, Franco : a Biographical History, London, 1967 .
2 . Thomas, Hugh, The Spanish Civil War, Harmondsworth, 1971 .
3 . Trythall J. W. D. Franco: a Blography, London, 1970 .
“