ॲझाइडे

ॲझाइडे : R(N₃)_x असे सूत्र असणाऱ्या व हायड्रॅझोइक अम्‍लापासून (HN3) मिळणाऱ्या संयुगांचे नाव. वरील सूत्रातील R हा सामान्यत: कोणत्याही धातूचा, हायड्रोजनाचा किंवा हॅलोजनाचा अणू किंवा अमोनियम मूलक (निरनिराळ्या विक्रियांत स्थिर राहणारा पण सामान्यत: स्वतंत्र अस्तित्व नसणारा अणुगट), अल्किल किंवा ॲरिल यासारखा कार्बनी गट किंवा एखादा जटिल मूलक असू शकतो व x चे मूल्य R च्या संयुजेनुसार १, २, ३,… असते [→ संयुजा]. उदा., सोडियम ॲझाइड (NaN₃), चांदीचे ॲझाइड (AgN₃), शिशाचे ॲझाइड [Pb(N₃)₂], अमोनियम ॲझाइड (NH₄·N₃ ), क्लोर ॲझाइड (ClN₃), आयोडीन ॲझाइड (IN₃), मिथिल ॲझाइड (CH₃N₃), एथिल ॲझाइड (C₂H₅N₃), फिनिल ॲझाइड (C₆H₅N·₃) हायड्रॅझाइनाचे ॲझाइड (N₂H₄·HN₃).

काही ॲझाइडे स्फोटक असतात. उदा., शिशाचे ॲझाइड. टीएनटीचा स्फोट घडविण्यासाठी सुरुवातीचा विस्फोटक पदार्थ म्हणून ते मोठ्या प्रमाणात वापरले जाते. सोडियम ॲझाइड स्फोटक नसते. ते पाण्यात विद्राव्य (विरघळणारे) असते. शिशाचे ॲझाइड व इतर तशीच संयुगे बनविण्यासाठी कच्चा माल म्हणून सोडियम ॲझाइडाचा उपयोग होतो. म्हणून त्याला औद्योगिक महत्त्व आहे.

पहा : स्फोटक द्रव्ये.

मिठारी, भू. चिं.

“