खडिया भाषा

खडिया भाषा : खडिया (खाडिया) ही ऑस्ट्रो-आशियाई भाषासमूहातील एक भाषा असून ती या समूहातील मध्यवर्ती  गटात बोलली जाते. तिचे बहुतेक भाषिक बिहारच्या रांची जिल्ह्यात व ओरिसात आढळतात. खडियाच्या दोन महत्त्वाच्या बोली, धेलकी खडिया व दूध खडिया या आहेत. १९६१ च्या जनगणनेप्रमाणे खडिया भाषिकांची एकंदर संख्या १,७७,१५९ होती. खडियाला स्वत:ची लिपी नाही.

ध्वनिविचार : खडियाची  ध्वनिव्यवस्था पुढीलप्रमाणे आहे :

स्वर :   अ, इ, उ, ए, ओ. 

व्यंजने : स्फोटक – क, ख, ग, घ, ट, ठ, ड, ढ, त, थ, द, ध, प, फ, ब, भ.

अर्धस्फोटक : च, छ, ज, झ (तालव्य).

अनुनासिक – ङ्‌, ञ, न, म. कंपन – र, ड.

पार्श्विक – ल

घर्षक – स, ह.

अर्धस्वर – य, व.

रूपविचार  : खडियात नाम, सर्वनाम, क्रियापद, दर्शक क्रियाविशेषण, उद्‌गारवाचक, संख्यावाचक, संयोजक, वर्गदर्शक यांचा समावेश होतो. येथे फक्त नामे व क्रियापदे यांची काही वैशिष्ट्ये दिली आहेत.

नाम : नामांचे सचेतन व अचेतन असे दोन प्रकार आहेत. सचेतन नामानंतर द्विवचन व अनेकवचनांचे प्रत्यय, शब्दयोगी अव्यये व काही प्रत्यय येतात. अचेतन नामानंतर वचनदर्शक प्रत्यय येत नाही. द्विवचनदर्शक प्रत्यय-क्रियार व अनेकवचनदर्शक-की आहे.

सर्वनाम : सर्वनामे पुढीलप्रमाणे आहेत :

क्रियापद : धातूला कालवाचक प्रत्यय लागून शेवटी पुरुषवाचक प्रत्यय लागतो. उदा., गिल्‌ ‘मारणे’ याची वर्तमानकाळाची पुढील रूपे पहा. ती धातू + कालवाचक प्रत्यय + पुरुषवाचक प्रत्यय अशी बनलेली आहेत :

शब्दसंग्रह : खडियात आर्यभाषांतून आलेले शेकडो शब्द आहेत पण एकंदर शब्दसंग्रह ऑस्ट्रिकच आहे.

 संदर्भ : Biligiri, H. S. Khadia Phonology, Grammar and Vocabulary.

कालेलकर, ना. गो.

“