बामियान : मध्य अफगाणिस्तानातील प्राचीन अवशेषांसाठी विशेषत: बुद्धमूर्तीसाठी प्रसिद्ध असलेले स्थळ. त्याला कल सर्करी असेही म्हणतात. ते काबूल प्रांतात काबूलच्या वायव्येस सु.१३॰ किमी. अंतरावर समुद्रसपाटीपासून सु. २,५९॰ मी. उंचीवर कुंडुझ नदीकाठी वसले आहे. लोकसंख्या ४७,८२७ (१९७१). प्राचीन काळापासून ते व्यापारासाठी प्रसिद्ध असून हिंदुकुश पर्वतरांगातील बामियान किंवा हाजिखाक या एकमेव खिंडीतूनच रहदारी शक्य होती. सम्राट कनिष्क (सु. पहिले शतक) याने येथे अनेक बौद्ध स्तूप बांधले.
या स्थळाला फाहियान व ह्यूएनत्संग या चिनी प्रवाशांनी अनुक्रमे इ.स.४॰॰ ते ६३२ मध्ये भेट दिली होती. तसेच कोरियन भिक्षू ह्युई चाओ याने इ.स. ७२७ च्या अखेरीस या स्थळाला भेट दिली होती. चंगीझखानाने १२२१ मध्ये हे गाव उद्ध्वस्त करण्याचा प्रयत्न केला. त्या वेळी घुल्गुलेह या जुन्या भागातील थडगी त्याने उद्ध्वस्त केली. पहिले इंग्रज-अफगाण युद्ध (१८४॰) या खोऱ्यातच झाले.
संदर्भ : 1. Anand, Mulk Raj, Ed, Marg, Vol. XXIV, March 1971, Bombay,
2. Hayden, H.H. Notes on Some Monuments in Afghanistan, Calcutta, 1910.
3. Rowland, Benjamin, The Art and Architecture of India, Buddhist, Hindu Jain, Harmondosworth, 1967.
देव, शां. भा.
“