फ्ल्युओरीन

  फ्ल्युओरीन  :  हॅलोजन  गटातील  ( फ्ल्युओरीन ,  क्लोरीन , ब्रोमीन  व  आयोडीन  या  मूलद्रव्यांच्या  गटातील )  प्रथम  क्रमांकाचे  वायुरूप  मूलद्रव्य .  रासायनिक  चिन्ह  F ⇨ आवर्त  सारणी तील  ( इलेक्ट्रॉ न  रचनेनुसार  केलेल्या  मूलद्रव्यांच्या  कोष्टकरूप  मांडणीतील )  गट  ७  अ  अणुक्रमांक  ( अणुकेंद्रातील  प्रोटॉनां ची  संख्या ) ९ अणुभार  १८ · ९ ९ ८४  स्थिर  समस्थानिक  ( एकाच  अणुक्रमांकाचे  पण  भिन्न  अणुभार  असलेले  त्याच  मूलद्रव्याचे  प्रकार )  एकच  असून  त्याचा  द्रव्यमानांक  ( अणुकेंद्रातील  प्रोटॉन  व  न्यू ट्रॉ न  यांची  एकूण  संख्या ) १९  किरणोत्सर्गी  ( भेदक  कण  अथवा  किरण  बाहेर  फेकण्याचा  गुणधर्म  असलेल्या )  समस्थानिकांचे  द्रव्यमानां क  १७ , १८ , २० , २१  व  २२  असून  त्यांची  अर्धायुष्ये  ( मूळची  किरणोत्सर्गाची  क्रियाशीलता  निम्मी  होण्यास  लागणारा  कालावधी )  अनुक्रमे  ७०  सेकंद ,  ११२  मिनिटे ,  १० · ७  सेकंद ,  ५  सेकंद  व  ४  सेकंद  आहेत  विद्युत्  विन्यास  ( अणुकेंद्राभोवतील  विविध  कक्षांतील  इलेक्ट्रानां ची  संख्या ) २ , ७  संयुजा  ( इतर  अणूशी  संयोग  पावण्याची  क्षमता  दर्शविणारा  अंक ) १ घनता  १ · ६९६  ग्रॅ ./ लि .(००  से .  तापमान  आणि  १  वातावरण  दाब  असताना )  उकळबिंदूला  घनता १ · ५०५  ग्रॅ ./ मिलि .  द्रवरूप  फ्ल् युओरिनाचा  उकळबिंदू—  १८८० · १४  से . ,  गोठणबिंदू  – २१९० · ६२  से.  फिकट  पिवळ्या   वर्णाच्या  घनरू प  फ्ल् युओरिनाचा  वितळबिंदू  -२२३०  से . – २५२०  से . ला  तो  वर्णहीन  होतो  क्रां तिक  तापमान  ( जास्तीत  जास्त  दाब  असताना  वायूचे  दवात  रूपांतर  होण्याचे  तापमान )  – १२९० · २  से  क्रांतिक  दाब  ( क्रांतिक  तापमानाला  असणारा  दाब ) ५५  वा . दा .  कोठी  तापमानास  ( सर्वसाधारण  तापमानास )  हा  फिकट  हिरवट  पिवळ्या   रंगाच्या  वायुरू पात  असून  त्याचा  रेणू  द्वि आणवीय  ( दोन  अणूंचा  बनलेला )  F2  असा  असतो .

  इतिहास  :  फ्ल्यु ओरस्पार  ( कॅल्शियम  फ्ल् युओराइड , CaF2 )  या  खनिजाचे  वर्णन  जॉर्जिअस  ॲग्रिकोला  या  शास्त्रज्ञांनी  १५३०  साली  fluo (= I flow)  या  लॅटिन  शब्दावरून  ‘फ्ल्यु ओर ’  असे  केले  आहे ,  कारण  ते  रक्तोष्म्याला  वितळते .  ते  अभिवाह  ( धातू  अथवा  कच्च्या  रूपातील  धातू  वितळविण्यास  मदत  करणारा  पदार्थ )  म्हणून  वापरतात .  कित्येक  वर्षे  याचे  रासायनिक  संघटन  माहीत  नव्हते . १६७०  साली  श्वां कहार्ड  यांनी  फ्ल्युओरस्पार  व  सल्फ्यू रिक  अम्ल  यांचे  मिश्रण  तापविले ,  तेव्हा  त्यांना  असे  आढळून  आले  की ,  त्यातून  निघणा ऱ्या  धुराचा  काचेवर  परिणाम  होतो .  त्यानंतर  जवळजवळ  १००  वर्षांनी  १७७१  मध्ये  के .  डब्ल्यू .  शेले  यांनी  काचेच्या  बकपात्राऐवजी  कथिलाचे  बकपात्र  वापरून  वरील  प्रयोग  केला  व  मिळणा ऱ्या  पदार्थावरून  फ्ल्युओरस्पार  हे  कॅल्शियम  व  एक  नवीन  खनिज  अम्ल  (फ्ल् युओरिक  अम्ल )  यांचे  लवण  आहे ,  असे  मत  मांडले . १८०७  मध्ये  जे .  एल् .  गे – ल्युसॅक  व  जे .  थेनार्ड  यांनी  शुद्ध ,  तीव्र  हायड्रोजन  फ्ल् युओराइडाचा  विद्राव  तयार  केला .  ते  ‘ फ्ल् युओरियम ’  या  नवीन  मूलद्रव्याचे  ऑक्सिसंयुग  असावे ,  असे  त्याचें  मत  होते . १८१०  मध्ये ए .  एम् .  अँपिअर  यांनी  हायड्रोक्लोरिक  व  हायड्रो फ्ल् युओरिक अम्लांचा तौलनिक अभ्यास करून असे सिद्ध केले की, हायड्रो फ्ल् युओरिक  अम्लात  ऑक्सिजनाचा  अणू  नाही . कॅल्शियम  आयोडाइड ,  ब्रोमाइड ,  क्लोराइड  व  फ्ल् युओराइड  या  लवणांत  दिसून  आलेल्या  साम्यामु ळे  अँपिअर  यांनी  हायड्रोजन  फ्ल् युओराइडामध्ये  आतापर्यंत  अज्ञात  असलेले  मूलद्रव्य  हे  हॅलोजन  गटापैकी  आहे ,  असे  सिद्ध  केले . १८१३  मध्ये  या  अज्ञात  मूलद्रव्याला  ‘ क्लोरीन ’  या  नावाच्या  धर्तीवर  ‘ फ्ल् युओरीन ’  असे  नाव  देण्यात  आले .  अँपिअर  यांनी  तो  अधातू  असून  विद्युत्  विच्छेदनाने  ( विद्रावातून  विद्यु त्  प्रवाह  नेऊन  घटक  अलग  करण्याच्या  क्रियेने )  तयार  करता  येईल, असे  सुचविले .

  आढळ  :  फ्ल्युओरीन  अत्यंत  क्रियाशील  असल्यामु ळे  तो  निसर्गात  शुद्ध  स्थितीत  सापडत  नाही .  मात्र  संयुगरूपात  तो  सर्वत्र  आढळतो .  भूकवचात  त्याचे  प्रमाण  ०· ०६५  टक्के  इतके  आहे .  औद्योगिक  दृष्ट्या  याचे  सर्वात  महत्त्वाचे  खनिज  म्हणजे  फ्ल्युओरस्पार  (४९ % F )  अगर ⇨ फ्ल्युओराइट .  शिवाय  तो  क्रायोलाइट  ( Na3AIF6 ५४ % F),  फ्ल् युओरॲपेटाइट [Ca10(PO4)6F2 ३-४% F]  व  इतर  फॉस्फेटी  खडकांत  आढळतो .  पुष्काराज  [ टोपॅझ A I2 SiO4  (F, OH) 2 ]  तोरमल्ली  ( टुर्मलीन  ॲल्युमिनियम  बोरोसिलिकेट )  यांमध्येही  फ्ल् युओराइडे  असतात .  नैसर्गिक  पाण्यात  अत्यल्प  प्रमाणात  तो  असतो .  समुद्राच्या  पाण्यात  ०· ३  मिग्रॅ ./ लि .  इतका  असतो .  पाण्यात  १· ७  मिग्रॅ./ लि .  यापेक्षा  त्याचे  जास्त  प्रमाण  असेल ,  तर  दातांच्या  लुकणावर  काळे – पांढरे  डाग  पडतात  व  दात  बिघडतात .  पाण्यातील  फ्ल् युओराइडाचे  जास्त  प्रमाण  ॲल्युमिनियम  सल्फेट  घालून  कमी  करण्यात  येते .  हाडे ,  दातांचे  लुकण  (०· १ – ० ·२ % F  कुत्र्या चे  दात  ० · ३ %),  रक्त ,  दूध ,  वनस्पती  यांमध्ये  तो  अल्प  प्रमाणात  आढळतो .  माणसाच्या  मेंदूत  ० · ३  मि . ग्रॅ .  इतका  फ्ल्युओरीन  असतो  आणि  फॉस्फरसाचे  शरीरात  समावेशन  करण्यासाठी  त्याचा  उपयोग  होतो ,  असे  काही  शरीरक्रियावैज्ञानिकांचे  मत  आहे .

  निर्मिती  :  फ्ल्युओरीन  अतिशय  क्रियाशील  असल्यामुळे   त्याची  निर्मिती  ही  शास्त्रज्ञांना  एक  समस्या  होऊन  बसली  होती .  इंफ्री  डेव्ही ,  जे .  निक्लेस , जॉर्ज  पी .  लॉयेट  इ .  शास्त्रज्ञांचे  प्रयत्न  अयशस्वी  झाले .  काच ,  प्लॅटिनम  व  कार्बन  यांची  उपकरणे  याकरिता  उपयोगी  पडत  नव्हती  कारण  तयार  होणा ऱ्या  वायूची  त्यांवर  रासायनिक  विक्रिया  होऊन  SiF4, PtF4 व CF4  अशी  संयूगे  तयार  होत .  विद्यु त्  विच्छेदनाचे  प्रयोगही  प्रथम प्रथम  अयशस्वी  झाले .  कारण  तयार  होणा ऱ्या फ्ल् युओरिनामुळे  फ्ल् युओराइडाच्या  विद्रावातील  पाण्याचे  अपघटन  ( रेणूचे  तुकडे  होण्याची  क्रिया )  होऊन  ओझोनयुक्त  ऑक्सिजन  मिळतो  असे  डेव्ही  यांना  आढळून  आले  व  निर्जल  हायड्रोफ्ल् युओरिक  अम्ल  विद्युत्  अवाहक  आहे ,  असे  गोअर  यांना  आढळून  आले .  शेवटी  १८८६  मध्ये  आंरी  म् वांसा  यांनी  प्लॅटिनम  – इरिडियम  या  मिश्रधातूचे  U  या  आकाराचे  नलिकाकृती  उपकरण  तयार  केले  व  त्यात  पोटॅशियम  फ्ल् युओराइडाच्या  निर्जल  हायड्रोजन  फ्ल्यु ओराइडामधील  विद्रावाचे  विद्युत्  विच्छेदन  करून  ॠणाग्रावर  हायड्रोजन  व  धनाग्रावर  फ्ल्युओरीन  मिळविला .  या  मिश्रधातूवर  फ्ल् युओरिनाची  विक्रिया  फारशी  होत  नाही .  प्लॅटिनम-इरिडियम  या  महागड्या   मिश्रधातूऐवजी  तांब्याचे  उपकरण  वापरता  येते  असे  नंतर  दिसून  आले ,  कारण  निर्माण  होणा ऱ्या फ्ल् युओरिनाची  तांब्यावर  विक्रिया  होऊन  एकदा  कॉपर- फ्ल्यु ओराइडाचा  थर  तांब्यावर  तयार  झाला  म्हणजे  पुढे  त्याच्यावर  फ्ल् युओरानाची  विक्रिया  होत  नाही .  म्वासां  पध्दतीत  विद्युत्  विच्छेदन  चालू  असताना  संपूर्ण  उपकरण  मिथिल  क्लोराइडाच्या  उकळत्या  विद्रावात  ( उकळबिंदू -२३°  से .)  ठेवले  होते .  ही  पद्धत  तितकीशी  यशस्वी  न  झाल्याने  १९९०  मध्ये  ८०° – ८५°  से . ला  काम  देणारे  मध्यम  तापमान  वापरणारे  विद्युत्  विच्छेदन  घट  तयार  करून  व  KF-2HF  या  संघटनेचे  विद्युत्  विच्छेद्य  वापरून  फ्ल्युओरीन  तयार  करण्यात  येऊ  लागला .  सर्वात  सोयीस्कर  अशी  पद्धत  १९३१  मध्ये  डेनिस ,  व्हीडेर  व  रोशो  यांनी  शोधून  काढली .

 या पद्धतीत वितळविलेल्या व पूर्णपणे कोरड्या   अशा पोटॅशियम हायड्रोजन फ्ल्युओराइडाचे  ( KHF2),  ग्रॅफाइटाचे विद्युत् अग्र वापरून विद्युत् विच्छेदन करतात आणि फ्ल्युओरीन मिळवितात .  याकरिता  तांब्याच्या जाड पत्र्याची इंग्रजी V  या अक्षराच्या आकाराची ,  ५  सेमी .  व्यासाची नळी  (१ )  तयार करतात .  नळीची तोंडे तांब्याच्या टोपणांनी  (२ )  बंद करतात .  या टोपणातून विद्युत् अग्र  (३ )  बेकेलाइट-सिमेंटने पक्के बसवितात .  हा तयार झालेला सबंध घट ॲस्बेस्टसाने लपेटून  (४ )  विजेच्या साहाय्या ने आतील पोटॅशियम हायड्रोजन फ्ल्युओराइड वितळवितात .  विद्युत् विच्छेदनाने तयार होणा ऱ्या  फ्ल्युओरीन वायूतील हायड्रोजन फ्ल्युओराइड वेगळे करण्याकरिता धनाग्राच्या बाजूला सोडियम फ्ल्युओराइडाने भरलेल्या दोन यू  ( U )  नलिका  (६ )  जोडलेल्या असतात .  हायड्रोजन फ्ल्युओराइड सोडियम फ्ल्युओराइडाचे सोडियम हायड्रोजन फ्ल्युओराइडामध्ये रूपांतर करते व अशा तऱ्हेने शुद्ध फ्ल्युओरीन मिळतो .

 दुस ऱ्या  महायुद्धात अणुबॉ ब निर्मितीसाठी नैसर्गिक युरेनियमापासून युरेनियम  (२३५ )  हा समस्थानिक अलग करण्याकरिता फ्ल्युओरिनाचा उपयोग आवश्यक झाला [ ⟶  युरेनियम ]. UF6  हे संयुग तयार करण्याकरिता फ्ल्युओरिनाचा वाढत्या प्रमाणावर वापर सुरू   झाला व त्याचे व्यापारी उत्पादन होऊ लागले . शुद्ध फ्ल्युओरिनाचे व्यापारी उत्पादन पोटॅशियम बाय – फ्ल्युओराइडाच्या निर्द्रव हायड्रोजन फ्ल्युओराइडामधील विद्रावाच्या विद्युत् विच्छेदनाने करतात .  विच्छेदन घट पोलादाचे किंवा मोनेल मिश्रधातूचे वापरतात व धनाग्र विशेष प्रकारच्या कार्बनाचे व ॠणाग्र पोलादाचे वापरतात .  विच्छेदन क्रियेसाठी १००°  से .  तापमान पुरते .  फ्ल्युओरिनाच्या कमी क्रांतिक तापमानामुळे  (-१२९°  से .)  तो द्रव स्थितीत सिलिंडंरमध्ये भरता येत नाही  पण  २८  किग्रॅ ./ चौ .  सेमी .  दाबाखाली वायुस्थितीत भरून प्रयोगशाळेतील कामाकरिता वापरता येतो .  रॉकेटमध्ये वापरण्यासाठी निरोधित टाकी असलेल्या ट्रकमधून द्रवरूपात त्याची वाहतूक करण्यात येते .

 रासायनिक गुणधर्म  :  फ्ल्युओरीन रासायनिक दृष्ट्या   अतिशय क्रियाशील आहे व त्याची विद्युत् ॠणता  ( संयुजी इलेक्ट्रॉनाला आकर्षित करून धरून ठेवण्याची व ॠण विद्युत् भार वाढविण्याची प्रवृत्ती )  सर्वात जास्त आहे .  फ्ल्युओरीन आवर्त सारणीतली बहुतेक सर्व  ( काही अक्रिय  – रासायनिक विक्रिया करण्याची सहज प्रवृत्ती नसलेले  –  वायू सोडून )  मूलद्रव्यांशी संयोग पावतो .  अक्रिय वायूंपैकी झेनॉन , रेडॉन व क्रिप्टॉन यांच्याशी प्रत्यक्षात संयोग पावून त्यांची फ्ल्युओराइडे तयार होतात .  उदा . , XF2 , XF4 , XF6 इत्यादी .  तो पाण्याचे त्वरित अपघटन करतो आणि हायड्रोजन फ्ल्युओराइड व ओझोनयुक्त ऑक्सिजन तयार होतो .  या वायूत गंधक ,  सिलिनियम व टेल्यूरियम पेट घेतात आणि SF6, SeF6, TeF6  अशी फ्ल्युओराइडे मिळतात .  क्लोरिनाबरोबर तापविला असता CIF  व CIF3  तयार होतात .  ब्रोमीन व आयोडीन पेट घेतात BrF3, IF5, IF7  तयार होतात .  त्याचप्रमाणे फॉस्फरस  ( P ) ,  आर्सेनिक  ( As ) ,  बोरॉ न  ( B)  व सिलिकॉन  ( Si)  हेही पेट घेतात आणि PF3, PF5 AsF3, AsF5 BF4  व SiF4  अशी फ्ल्युओराइडे तयार होतात .  कार्बनाची पूड या वायूत पेट घेते व CF4  आणि इतर कार्बन फ्ल्युओराइडे तयार हातात .  ग्रॅफाइटावर रक्तोष्म्याला विक्रिया होते  परंतु हि ऱ्या वर याचा काही परिणाम होत नाही .

 सोडियम ,  पोटॅशियम ,  कॅल्शियम ,  मॅग्नेशियम  ( पूड )  व अँटिमनी या वायूत पेट घेतात आणि आनुषांगिक फ्ल्युओराइडे तयार होतात .  संपुं जित मॅग्नेशियम ,  चांदी ,  जस्त ,  ॲल्युमिनियम ,  क्रोमियम ,  कथिल, शिसे आणि निकेल या वायूत तापविले असता विक्रिया होताना प्रदीप्त होतात .  रक्तोष्म्याला तांबे व सोने यांच्यावर विक्रिया होते .  ऑस्मियम  ( Os) २५०°  से . ला पेट घेते ,  तर प्लॅटिनमावर  ५०० °  – ६०० °  से .  ला विक्रिया होते .  रक्तो ष्म्या ला पॅलॅडियम , रुथेनियम व इरिडियम यांच्यावरही प्ल्युओरिनाची विक्रिया होते .  हॅलोजन गटातील इतर मूलद्रव्यांना (CI, Br, I)  त्यांच्या संयुगांमधून फ्ल्युओरीन प्रतिष्ठापित करतो  ( म्हणजे संयुगांतील त्यां ची जागा घेतो ).

 सिलिकॉन ,  फॉस्फरस ,  गंधक व काच यांवर द्रवरू प फ्ल्युओरिनाची विक्रिया होत नाही .  विद्युत् प्रज्योत तापमानालाही नायट्रोजन व ऑक्सिजन यांच्याशी त्याचा संयोग होत नाही .  ऑक्सिजनाची चार फ्ल्युओराइडे  ( OF 2 , O 2 F5, O3F2  व  O4F2 )  इतर पद्धतींनी तयार केली गेली आहेत .  वायुरूप प्रक्रियांमध्ये नायट्रोजनाचा फ्ल्युओरिनाचे विरलीकरण करण्याकरिता उपयोग करतात .

 हॅलोजन गटातील इतर मूलद्रव्यांपेक्षा फ्ल्युओरिनाच्या अणूचे आकारमान लहान असल्यामुळे आणि त्याच्या इलेक्ट्रानाच्या आसक्तीमुळे काही मूलद्रव्यांची सर्वात अधिक संयु जा उपयो गात येऊन फ्ल्युओराइडे तयार होतात .  उदा . , AgF 2 , IF 7 , UF 6 इत्यादी .  अणूंच्या लहान आकारमानामुळे त्या चे त्रिमितीय परिणाम फारसे होत नाहीत व त्यामुळे  फ्ल् युओरीनीकृत हेप्टेन  ( C7F16)  हे संयुग सहजगत्या मिळते ,  अशा त ऱ्हे ची CI, Br  व I  यांची संयुगे मिळत नाहीत .

 अल्कोहॉल ,  ईथर व टर्पेंटाइन या वायूत पेट घेतात .  फ्ल्युओरीन हा एक सामर्थ्यवान ऑक्सिडीकारक [ ⟶ ऑक्सिडीभवन ]  आहे .  त्याची जटिल  ( गुंतागुतीची संरचना असलेली )  व स्थिर अम्ले आणि संयुगे यांमुळे तो इतर हॅलोजनापासून वेगळा वाटतो .

  संयुगे  :  फ्ल्युओरिनाची अकार्बनी व कार्बनी संयुगे पुष्कळ आहेत .  फ्ल्युओरीनाची सगळ्या धातूंशी विक्रिया होते व अनेक एकेरी ,  दुहेरी व जटिल संयुगे मिळतात .

  अकार्बनी संयुगे  :  बोरॉन फ्ल्युओराइड  ( BF₂) ,  अँटिमनी फ्ल्युओराइड  ( SbF₃ ) ,  तसेच हायड्रोजन फ्ल्युओराइड  ( HF)  ही संयुगे कार्बनी विक्रियांमध्ये महत्त्वाचे उत्प्रेरक  ( प्रत्यक्ष विक्रियेत भाग न घेता विक्रियेची गती बदलणारे पदार्थ )  म्हणून वापरतात .  कोबाल्टिक फ्ल्युओराइड  ( CoF₃)  आणि क्लोरीन ट्रायफ्ल्युओराइड  ( CIF₃)  हे फ्ल्युओरीनीकारक  ( इतर संयुगांत फ्ल्युओरिनाचा समावेश करण्यासाठी उपयोगी पडणारी संयुगे )  म्हणून चांगले उपयोगी पडतात .  सल्फर फ्ल्युओराइड  ( SF₆)  हे वायुरू प विद्युत् ‌ निरोधक म्हणून वापरतात. युरेनियम प्ल्युओराइड  ( UF₆)  हे युरिनियमाचे समस्थानिक वेगळे करण्याकरिता उपयोगी आहे .  सोडियम फ्ल्युओराइड  ( NaF )  हे दातांवरील डाग नाहीसे करण्यासाठी व लहान मुलाचा दंतक्षय नाहीसा करण्यासाठी पाण्याच्या शुद्धीकरणात वापरतात .

 हायड्रोजन फ्ल्युओराइड वा हायड्रोफ्ल् युओरिक अम्ल  ( H₂F₂) :  फ्ल्युओरस्पार आणि  ९७%  सल्फ्यूरिक अम्ल यांच्या विक्रियेने हायड्रोजन फ्ल्युओराइड बनवितात .  निर्जल स्थितीत ते द्रवरूप असून हवेत त्याच्या वाफा बनतात .  ते अत्यंत विषारी आहे .  त्वचेशी संबंध आल्यास त्वचेला भोके प ड तात .  उकळबिंदू  १९ °· ४  से .   गोठणबिंदू  -१०२° से .  पाण्यात विद्राव्य अम्लाची सिलिका व सिलिकेट यांवरील विक्रिया महत्त्वाची आहे. तीव्र अम्ल व सिलिका यांच्यापासून सिलिकॉन टेट्राफ्ल्युओराइड  ( SiF₄)  बनते आणि अम्लाचा त्याच्याशी संयोग होऊन हायड्रोफ्ल् युओरोसिलिसिक अम्ल बनते  ( H₂SiF₆).  काचेवरील नक्षीकामासाठी त्याचा उपयोग करतात .

   AIF₃, Na₃AlF₆  ही संयुगे काच उद्योगात वापरतात .  अमोनियम बायफ्ल्युओराइड  ( NH₄HF₂)  दुधी काचेचे विजेचे दिवे करण्याकरिता व काचेवरील नक्षीकामात उपयोगी आहे .

 फ्ल्युओबोरिक अम्ल (HBF4 ),  फ्ल्युओरोफॉस्फोरिक अम्ले- H2PO3F ( मोनो ) , HPO2 F2  ( डाय ) , HPF6  ( हेक्झॅ ) ,  फॉस्फरस ऑक्सिफ्ल्युओराइड ,  फ्ल्युओरोसल्युरिक अम्ल इ .  संयुगे महत्त्वाची आहेत .  धातवीय फ्ल्युओरोबोरेटे विद्युत् विलेपन उद्योगात वापरतात .  डायझोनियम फ्ल्युओबोरेटे ॲरोमॅटिक वलयामध्ये [ ⟶  ॲरोमॅटिक संयुगे ]  फ्ल्युओरीन अणूचा प्रवेश करविण्याकरिता उपयोगी आहेत .  परक्लोरिक फ्ल्युओराइड  ( FCIO3)  फ्ल्युओरीनीकरणात ,  कार्बनी संश्लेषणात  ( घटक एकत्र आणून कृत्रि म रीत्या कार्बनी संयुगे तयार करण्यात )  व स्वयंप्रज्वलनकारक म्हणून वापरतात .

  कार्बनी संयुगे  :  कार्बनी संयुगातील हायड्रोजनाचे फ्ल्युओरिनाने प्रतिष्ठापन करून असंख्य कार्बनी संयुगे मिळतात .  फ्ल्युओरीन टेट्राफ्ल्युओराइड या कार्बनी संयुगाशिवाय बाकीच्या सर्व कार्बनी संयुगांवर फ्ल्युओरिनाची जोमाने विक्रिया होते .  फ्ल्युओरीनीकरणाने फ्ल्युओरिहायड्रोकार्बने व फ्ल्युओराकार्बने  ( संपृक्त – ज्यात इतर मूलद्रव्यांच्या अणूंचा वा संयुगांचा समावेश होऊ शकत नाही अशी  -व  असं पृक्त ,  साखळीयुक्त व वलयी ) ,  तसेच फ्ल्युओरो – अल्कोहॉले ,  ईथरे ,  आल्डिहाइडे ,  कीटोने ,  अमाइने ,  ॲरोमॅटिक संयुगे इ .  सर्व प्रकारची फ्ल्युओरिनाची संयुगे तयार करण्यात आली आहेत .  ‘ कार्बनी रसायनशास्त्र ’  या रसायनशास्त्राच्या शाखेप्रमाणे ‘ फ्ल्युओरीन रसायनशास्त्र ’  अशी वेगळी शाखा करण्याइतपत त्याची व्याप्ती वाढलेली आहे .

 कार्बनी रसायनशास्त्रात विसाव्या शतकात फ्ल्युओरिनाला महत्त्वाचे स्थान प्राप्त झाले आहे .  त्याच्या लहान आकारमानाच्या अणूमुळे व अतिक्रियाशीलतेमुळे हायड्रोकार्बनांशी त्यांचा संयोग होऊन आनुषंगिक फ्ल्युओरोकार्बने मिळतात .

  फ्ल्युओरोकार्बने  :  कार्बन आणि फ्ल्युओरीन यांच्या संयुगांना ‘ फ्ल्युओरोकार्बने ’  म्हणतात .  ही हायड्रोकार्बनांसारखी आहेत  परंतु दोन्हींत खूप फरकही आहे [ ⟶ हायड्रोकार्बने ].  हायड्रोकार्बनांचे ऑक्सिडीकरण होते ,  ती चटकन पेट घेतात ,  सूक्ष्मजंतू व कीटक त्यांची मोडतोड करू शकतात .  फ्ल्युओरोकार्बनांवर मात्र या कशाचाही परिणाम होत नाही .  प्रबल ऑक्सिडीकारके ,  क्षपणकारके [ ⟶ क्षप ण ] किंवा क्षरणकारक  ( झिजवि णारी )  अम्ले व क्षार  ( अम्लाशी विक्रिया झाल्यास लवणे देणारी संयुगे )  यांच्या शी विक्रिया करू शकत नाहीत .

 फ्ल्युओरोकार्बने ही घनरूप ,  द्रवरूप व वायुरूप असू शकतात .  हायड्रोकार्बनांप्रमाणे त्यांची ही सजातीय श्रेणी असलेली संपृक्त व असंपृक्त ,  शृंखलायुक्त व वलयी संयुगे आहेत .

 हायड्रोकार्बनांतील काही किंवा सर्व हायड्रोजन अणू फ्ल्युओरीन अणूने प्रतिष्ठापित केले असता मिळणा ऱ्या  माध्यमिक संयुगांना ‘ फ्ल्युओरोहायड्रोकार्बने ’  असे म्हणतात .  पूर्णपणे फ्ल्युओरोनीकरण केलेल्या संयुगसंचांना ‘ परफ्ल्युओरोकार्बने ’  असे म्हणतात व ज्या संयुगांच्या रेणूत फ्ल्युओरीन अणूंचे प्रमाण जास्त असते त्या संयुगांना ‘ पॉलिफ्ल्युओरोकार्बने ’  असे म्हणतात .

 फ्ल्युओरीनीकरण पद्धती  : (१ )  हायड्रोकार्बनाच्या विद्रावात फ्ल्युओरीन वायू सोडून उत्प्रेरकाच्या सान्निध्यात किंवा त्याच्याशिवाय विक्रिया घडवून . (२ )  फ्ल्युओरीन वायूपासून उच्च अकार्बनी फ्ल्युओराइड बनवून उदा . , CoF 3 , Ag2 F, MnF 3 , CeF 4 इ .  व त्याच्यात तप्त अवस्थेत त्यावरून हायड्रोकार्बन पाठवून.  (३ )  असंपृक्त ओलेफीन किंवा ॲसिटिलिनामध्ये हायड्रोजन फ्ल्युओराइडाचे समावेशन करून . (४ ) KF किंवा SbF5  च्या साहाय्याने कार्बनी संयुगांतील इतर हॅलोजनां च्या विनिमयाने . (५ )  ॲरोमॅटिक संयुगातील डायाझो गटाचे  ( -N=N-)  प्रतिष्ठापन करून किंवा  (६ )  द्रवरूप हायड्रोजन फ्ल्युओराइडामधील विद्रावाचे विद्युत् विच्छेदन करून व त्यात निर्माण होणारा हॅलोजन प्लॅटिनम नलिकेमध्ये  ७०० °  से . ला तापवून काढून टाकून [ ⟶ हॅलोजनीकरण ].

 परफ्ल्युओरो ॲरोमॅटिक संयुगे तयार करण्याची एक सोपी पद्धत  १९५९  साली शोधून काढण्यात आली .  या पद्धतीत बेंझिनाचे  ( C6H6)  कोबाल्ट फ्ल्युओराइड पद्धतीने पूर्ण फ्ल्युओरीनीकरण करून परफ्ल्युओरो सायक्लोहेक्झेन  ( C6F12)  मिळते .  हे संयुग तप्त लोखंडाच्या किंवा निकेलाच्या बारीक चूर्णावरून पाठविले म्हणजे सहा फ्ल्युओरीन अणू काढून टाकले जातात व हेक्झॅफ्ल्युओरॉबेंझीन  ( C6F6)  मिळते .  बेंझिनाप्रमाणे हेक्झॅफ्ल्युओरोबेंझि ना पासून हजारो संयुगे तयार केली गेली आहेत .  हेक्झॅफ्ल्युओरॉबेंझीन द्रवरूप असून ते अक्रिय , पेट न घेणारे ,  बिनविषारी परंतु प्रभावी शुद्धिहारक आहे .  नॅप्थलिनाचीही फ्ल्युओरो संयुगे आहेत .

 प्रशीतनक द्रव्ये [ ⟶  प्रशीतन ] म्हणून कार्बनी फ्ल्युओराइडे  १९३०  मध्ये उपयोगात येऊ लागली . १९३१  च्या सुरुवातीला डाय क्लो रोडायफ्ल्युओरोमिथेन CCI2F2 ( फ्रिऑन – १२ )  व ट्रायक्लोरोमोनोफ्ल्युओरोमिथेन CCI3F ( फ्रिऑन – १ १ )  यांचे प्रशीतनक द्रव्ये म्हणून व्यापारी उत्पादन सुरू झाले [ ⟶ फ्रिऑन ].

 असंतृप्त फ्ल्युओरो संयुगांपासून रेझिने , प्लॅस्टिके तयार करण्यात ये ऊ लागली .  प्रथम  १९३८  मध्ये प्लंकेट यांनी टे फ्लॉ न शोधून काढले .  आता ते क्लोरोफार्मापासून तयार करतात .

 हे पॉलिटेट्राफ्ल्युओरो एथिलीन  ( PTFE)  आहे .  हे एक पांढरे स्फटिकी व विलक्षण गुणधर्म असलेले बहुवारिक  ( अनेक साध्या रेणूंच्या संयोगाने बनलेले जटिल रेणू असलेले संयुग )  आहे .  याला पाणी किंवा तेल चिकटत नाही .  सर्व रसायनांना ते विरोधक आहे .  कोणत्याही विद्रावकाला  ( विरघळविणा ऱ्या  पदार्थाला )  शोषून घेत नाही आणि प्रारणरोधक  ( तरंगरूपी ऊर्जेच्या परिणामाला रोध करणारे )  आहे .

 त्याचे विद्युत् विषयक गुणधर्मही चांगले आहेत .  त्या चा घर्षणांकही [ ⟶  घर्षण ] कमी आहे .  यामुळे सुरक्षित वस्त ऱ्यां ची पाती ,  मोठाली ओझी ज्यांवरून सरकवायची आहेत अशा फरश्या ,  खाद्यपदार्थ भाजावयाचे तवे ,  स्वयंपाकाची भांडी इत्यादीवर झीजरोधक पातळ थर देण्याकरिता टेफ्लॉनाचा उपयोग होतो .  यापेक्षाही महत्त्वाचा उपयोग म्हणजे जेथे जेथे कोरडे वंगण लागते तेथे  ( उदा . ,  धारवे म्हणजे यंत्रातील फिरत्या भागांना देण्यात येणारे आधार  बेअरिंगे )  याचा उपयोग होतो .  PTFE  रेझिने  २०० °  ते  २५० °  से . लादेखील चिवट व मजबूत राहतात .  [ ⟶ प्लॅस्टिक व उच्च बहुवारिके ] .

 CC I2 F 2 , CC I3 F, CHC I F2 , CC I F2 -CC I F2 आणि CCI2F-CCIF2  या संयुगांचेही व्यापारी प्रमाणावर उत्पादन करण्यात येते .  याशिवाय  (१ )  प्लॅस्टिके व प्रत्यास्थवारिके  ( विकृती उत्पन्न कर णारी प्रेरणा काढून टाकल्यावर जवळजवळ मूळ आकार पुन्हा प्राप्त होणारी  बहुवारिके )  बनविण्यासाठी CH2=CHF, CH2=CF2, CCIF=CF2  आणि CF3CF=CF2  यांचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन होते .  यांत्रिकी उद्योगात यंत्रांचे काही सुटे भाग फ्ल्युओरो प्लॅस्टिकांपासून तयार करण्यात येऊ लागले आहेत . (२ )  फ्ल्युओथेन  ( CF3CHBrCI)  हे शुद्धिहारक पुष्कळ वर्षे वापरात आहे . (३ )  ट्रायफ्ल्युओरोब्रोमोमिथेन  ( CBrF3 )  व डायफ्ल्युओरो डायब्रोमोमिथेन  ( CBr2F2)  हे अग्निशामक म्हणून वापरतात . (४ )  क्लोरोट्रायफ्ल्युओरो एथिलीन ,  व्हिनिलिडीन फ्ल्युओराइड व हेक्झॅफ्ल्युओरोप्रोपिलीन यांच्यासारख्या एकवारिकाबरोबर फ्ल्युओरोकार्बनां चे सहवारिकीकरण केल्यास रबरासारखे गुणधर्म असलेली बहुवारिके मिळतात [ ⟶ बहुवारिकीकरण ] .  ही बहुवारिके रसायने व उष्णता विरोधक आहेत .  त्यांचे पेरॉक्साइडांनी संस्करण व अमाइनां नी व्हल्कनीकरण  ( बहुवारिकातील साखळया रासायनिक विक्रियेने एकमेंकीना जोडून त्यांचे बल व स्थितीस्थापकता वाढविण्याची क्रिया )  करता येते .  ती ऊष्माविरोधक झडपांना आवरण व झिरपरोधक म्हणून चांगली उपयोगात येतात .  वाफाळणा ऱ्या  नायट्रिक अम्लासारखी क्षरणकारी रसायने ठेवण्यासाठी यांचे अस्तर असलेली पात्रे वापरता येतात .

 कार्बनी संयुगांप्रमाणे फ्ल्युओरिनाची असंख्य कार्बनी संयुगे तयार केली गेली आहेत .  फ्ल्युओरोफॉर्म  ( CHF 3 )  हा वर्णहीन व पेट न घेणारा वायू आहे .  हा क्लोरोफॉर्मापासून फ्ल्युओरीनीकरणाने तयार करता येते .  याला प्रचालक -२३  किंवा प्रशीतनक -२३  अशीही नावे आहेत .  बीटाफ्ल्युओरो एथिल अल्कोहॉल  ( CFH2 CH2 OH),  डायफ्ल्युओरो एथिल व ट्रायफ्ल्युओरो एथिल अल्कोहॉले तयार केली आहेत .  हेक्झॅफ्ल्युओरो ॲसिटोनही  ( CF3·CO ·CF3 )  मिळतो .

 मोनोफ्ल्युओरो ॲसिटिक अम्ल हे निसर्गात मिळते व संश्लेषणानेही तयार करता येते .  दक्षिण आफ्रिकेतील गिफब्लाड या वनस्पतीच्या पानांपासून ते अलग करतात .  ते उंदीर व इतर सस्तन प्राणी यांना विषारी आहे .  याचे सोडियम लवण व मिथिल एस्टर व एथिल एस्टर ही विषारी द्रव्ये म्हणून वापरतात .  मोनोफ्ल्युओरो ॲसिटिक अमाइड  ( CH2F ·CO ·NH2 )  कीटकनाशक आहे .  ट्रायफ्ल्युओरो ॲसिटिक अम्ल  ( CF3 ·COOH)  हे द्रवरूप असून कार्बनी संयुगाकरिता एक चांगला विद्रावक म्हणून उपयोगी पडते .

 फ्ल्युओरोबेंझीन  ( C₆H₅F)  हे माध्यमिक  ( उत्पादन करावयाच्या इष्ट संयुगाच्या अगोदरचे )  संयुगे आहे .  त्यापासून कीटकनाशके तयार करतात .  पेंटाफ्ल्युओरो फिनॉल  ( C₆F₅OH)  याचें अनुजात  ( एका संयुगापासून तयार केलेली अन्य संयुगे )  कवकविरोधी  ( बुरशीसारख्या हरितद्रव्यरहित वनस्पतींच्या वाढीस विरोध करणारे )  आहेत .

 पेंटाफ्ल्युओरोटोल्यूइन ( C₆F₅CH₃) ,  पेंटाफ्ल्युओरोॲनिलिन  ( C₆F₅NH₂) ,  पेंटाफ्ल्युओरोबेंझाल्डिहाइड  ( C₆F₅CHO) ,  पेंटाफ्ल्युओरो बेंझोनायट्राइल  ( C₆F₅CN ) ,  पेंटाफ्ल्युओरोबेंझॉइक अम्ल  १  –  फ्ल्युओरो नॅप्थॅलीन  २  –  फ्ल्युओरोपिरिडीन  ( C₅H₄FN)  यांसारखी विषमवलयी इ .  अनेक प्रकारची संयुगे व त्यांचे अनुजात तयार केले गेले आहेत .  पॅराफ्ल्युओरोॲनिलीन हे द्रवरूपमाध्यमिक संयुग म्हणून व कीटकनाशक म्हणून वापरतात . १  –  फ्ल्युओरो  – २ ,  ४  –  डायनायट्रोबेंझीन हे विक्रियाकारक आहे .

  उपयोग  :  फ्ल्युओरीन व त्याची संयुगे विविध प्रकारे उपयुक्त आहेत .  फ्ल्युओरिनाची UF₆  व SF₆  ही संयुगे अतिशय उपयोगी ठरली आहेत .  त्याचप्रमाणे पुष्कळशी संयुगे निरनिराळ्या व्यापारी उत्पादनां त उपयोगी पडतात .

 फ्ल्युओरिनाचा किरणोत्सर्गी समस्थानिक F(18)  अस्थिरोगचिकित्सेमध्ये उपयोगी पडतो .  क्रायोलाइट व फ्ल्युओरस्पार धातुविज्ञानामध्ये तापमान खाली आणण्यासाठी अभिवाह म्हणून फार पूर्वीपासून वापरात आहेत .  ॲल्यु मिनियम उत्पादनाकरिता संश्लेषित क्रायोलाइट तयार करण्यासाठी निर्जल हायड्रोजन फ्ल्युओराइड वापरतात .  शिवाय त्याचा अगं ज  ( स्टेनलेस )  पोलादाच्या उत्पादनात , तसेच वायुकलिली प्रचालक [ ⟶  वायुकलिल ] ,  फेस निर्माण करणारी द्रव्ये ,  स्वच्छतेकरिता वापरण्यात येणारी द्रव्ये ,  प्लॅस्टिके इ .  कार्बनी   संयुगे फ्ल्युओरीनीकरणने तयार करण्याकरिता उपयोग करण्यात येतो .  औषधे व विशिष्ट रंजके यांच्या निर्मितीतही त्याचा वापर होतो .  विविध रासायनिक विक्रियां त त्याचा उत्प्रेरक म्हणून उपयोग होतो .

 फ्ल्युओरोकार्बनां चा उपयोग निरनिराळया उद्योगधंद्यांत वाढत्या प्रमाणावर होऊ लागला आहे .  प्लॅस्टिके ,  चकाकी आणणारी पृष्ठक्रियाकारके ,  तेल व पाणी यांना विरोधक असल्याने वस्त्र उद्योगात अंतिम संस्करण प्रक्रियां त ,  निर्जल धुलाईत ,  मुलामा देण्याच्या उद्योगात ,  खळयुक्त कागद तयार करण्यासाठी ,  आवेष्टनासाठी लागणारे आर्द्र ता व बाष्परोधक आणि मजबूत कागद बनविण्यासाठी ,  पक्के रंग व निरनिराळी औषधे ,  तणनाशके ,  कीटकनाशके तयार करण्यासाठी ,  साधी व निर्जल वंगणे इ .  विविध क्षेत्रांत फ्ल्युओरोकार्बनां चा उपयोग होतो .

 फ्ल्युओरोकार्बनांचा एक महत्त्वाचा अनपेक्षित गुणधर्म म्हणजे ती रक्तापेक्षा अडीचपट ऑक्सिजन शोषून घेऊ शकतात . ५०  मिलि .  ऑक्सिजन  १००  मिलि .  फ्ल्युओरोकार्बनात विलय पावतो .  या गुणधर्माचा उपयोग निरनिराळ्या फ्ल्युओरोकार्बनांची पायसे  ( एकमेकांत न मिसळणा ऱ्या  दोन द्रवांची   मिश्रणे )  रक्ताऐवजी विशेषतः रक्त उपलब्ध नसेल किंवा रुग्णाला सोसवत नसेल अशा वेळी वापरण्याकरिता होऊ शकेल .  काही फ्ल्युओरोकार्बने अशा तऱ्हेने वापरली असता प्राण्यांच्या शरीरातून कालांतराने नाहीशी होतात ,  तर काही यकृतामध्ये काही वर्षे घट्ट चिकटून राहतात  पण त्यांचा अनिष्ट परिणाम होत नाही ,  असे काही प्राण्यां वर प्रयोग करून पाहिल्यावर दिसून आले आहे .  फ्ल्युओरोडेकालिने आणि काही परफ्ल्युओरोईथरे औषधे म्हणून बरीच पुढे आलेली आहेत .  फ्रिऑनांचा मोठा उपयोग प्रशीतनक द्रव्याशिवाय जंतुनाशक द्रव्यांचे ,  औषधांचे ,  सौंदर्यप्रसाधनां चे ,  सुवासिक द्रव्यांचे घरगुती किंवा औद्योगिक प्रमाणावर फवारे उडविण्याकरिता  ( वायुकलिली प्रचालक म्हणून )  होतो .

  वापरातील धोके व सुरक्षा उपाय  :  फ्ल्युओरीन व हायड्रोफ्ल्युओरिक अम्ल हे प्रक्षोभक व क्षरणकारक आहेत .  त्यांच्यामुळे कातडीला भोके पडतात .  त्यां चा वापर करताना निओप्रिनाचे संरक्षक कपडे ,  हातमोजे व मुखाच्छादन वापरावे लागते .  यांच्यामुळे ज्या शरीर भागांना इजा झाली असेल ते पाण्याने चांगले धुवावेत व थंड  ७० % अल्कोहॉलामध्ये अर्धा तास बुडवून ठेवावे किंवा थंड संपृक्त  ( विद्रावातील प्रमाण कमाल असलेल्या )  मॅग्नेशियम सल्फेटामध्ये बुडवून ठेवावेत व दर दोन मिनिटांनी विद्राव बदलावा .  मॅग्नेशियम ऑक्साइड व ग्लिसरीन यांची पेस्ट लावावी .  श्वासाद्वारे हायड्रोफ्ल्युओरिक अम्ल गेले असेल ,  तर रुग्णाला  १०० % ऑक्सिजनामध्ये ठेवावे व त्याला काही हालचाल करू देऊ नये .  डोळ्यात गेल्यास डोळे पाण्याने स्वच्छ चांगले धुवावेत आणि तज्ञ डॉक्टरांच्याकडून त्वरित उपाय योजावेत .

  फ्ल्युओरोकार्बनामुळे होणारे प्रदूषण  :  पृथ्वीभोवतील वातावरणातील स्थितांबरामध्ये  (२१  ते  २६  किमी .  या उंचीच्या दरम्यानच्या भागामध्ये )  ओझोना चा थर असतो .  त्यामुळे सू र्यापासून पृथ्वीवर येणा ऱ्या  भेदक जंबुपार  ( दृश्य वर्णपटातील जांभळ्या रं गाच्या पलीकडील अदृश्य )  प्रारणापासून जीवसृष्टीला संरक्षण मिळते .  स्थितांबरामध्ये होणा ऱ्या  रासायनिक प्रक्रिया ओझोना चा समतोल परस्पर सांभाळत असतात .  फ्ल्युओरोकार्बने ही विमानात वायुकलिली प्रचालक म्हणून वापरली जातात व ती स्थितांबरामध्ये पोचू शकतात .  तेथे ती ओझोनाचे अपघटन करून तेथील त्याचे प्रमाण कमी होईल आणि त्यामुळे जंबुपार प्रारण पृथ्वीवर पोचून वनस्पती व प्राणी यांना फार अपायकारक होईल ,  असे अनेक शास्त्रज्ञां चे मत आहे . २ , ८००  ते  ३ , २०० Å  ( Å म्हणजे अँगस्ट्रॉम एकक ,  १  अँगस्ट्रॉम =१० – १० मी .)  तंरगलांबीचे जंबुपार प्रारण कातडीचा कर्करोग ,  अंधत्व ,  वनस्पती व प्राणी यांच्या पेशीं वर हानिकारक परिणाम इ. अनिष्ट गोष्टी घडवून आणू शकेल [ ⟶  जंबुपार प्रारण ] .  या प्रदू षणाची चाहूल प्रथम जून  १९७४  मध्ये लागली व तेव्हापासून शास्त्रज्ञां चे लक्ष ही आपत्ती कशी टाळावी याकडे लागले आहे .

  अभिज्ञान  : ( अस्तित्व ओळखणे ).  फ्ल्युओराइडाच्या अभिज्ञानासाठी दिलेला नमुना पदा र्थ संहत  ( विद्रावातील प्रमाण जास्त असलेल्या )  सल्फ्यूरिक अम्लाबरोबर शिशाच्या मुशीत तापवितात .  जर पाण्याने ओली केलेली काचेची कांडी मुशीतून बाहेर पडणा ऱ्या  वाफेत धरली ,  तर हायड्रोफ्ल्युओरिक अम्लाच्या उपस्थितीमुळे कांडी खडबडीत व तुषारित झाल्यासारखी होते .  फ्ल्युओराइडां चे विद्राव कॅल्शियम क्लोराइडाच्या विद्रावाबरोबर कॅल्शियम फ्ल्युओराइडाचा पांढरा अवक्षेप  ( न विरघळणारा साका )  देतात  पण सिल्व्हर नायट्रेटाबरोबर अवक्षेप मिळत नाही आणि त्यामुळे इतर हॅलाइडांपासून फ्ल्युओरा इड वेगळे ओळखता येते .

 मूलद्रव्य रू पातील फ्ल्युओरिनाचे विश्लेषण करण्यासाठी नमुना सोडियम फ्ल्युओरा इ डाच्या थरातून नेतात .  या थरात हायड्रोजन फ्ल्युओराइड तसेच राहते .  नंतर नमुना दाणेदार सोडियम क्लोराइडावरून नेतात .  त्याची फ्ल्युओरिनाशी विक्रिया होऊन ति तक्या च राशीचा क्लोरीन मुक्त होतो .  या क्लोरिनाचे क्लोराइडात रूपांतर करून क्लोरिनाचे प्रमाण  ( व त्यावरून फ्ल्युओरिनाचे ) काढतात .

 हवेतील किरणोत्सर्गी फ्ल्युओरिनाचे अल्प प्रमाण ओळखण्याच्या दोन पद्धती उपलब्ध आहेत .  एका पध्दतीत क्रिप्टॉन  (८५ )  या किरणोत्सर्गी समस्थानिकाचा उपयोग करतात आणि दुस ऱ्या  पद्धतीत डायमिथिल अमाइनाबरोबर फ्ल्युओरिनाची विक्रिया होऊन तयार झालेल्या कार्बनी लवणामुळे निर्माण झालेल्या वायुकलिलाचे आयनीकरण कोठीने [ ⟶ कण अभिज्ञातक ]  अभिज्ञान करण्यात येते .

 पहा  :  फ्ल्युओराइट   हॅलोजने .

 संदर्भ  :  1. Banks. R. E. Fluorocarbons and Their Derivatives, London, 1970.

             2. Chambers, R. D. Fluorine in Organic Chemistry, New York, 1973.

             3. Emeleus, H. J. The Chemistry , New York, 1971.

             4. Hudlicky, M. Chemistry of Organic Fluorine  Compounds, Oxford, 1962. 

 मिठारी ,  भू .  चिं .  घाटे , रा . वि .

“