स्कॉट, सर वॉल्टर : (१५ ऑगस्ट १७७१ — २१ सप्टेंबर १८३२). स्कॉटिश कादंबरीकार आणि कवी. जन्म एडिंबरो येथे. त्याचे वडील वकील होते आणि आई एका डॉक्टरांची कन्या होती. बालपणा-पासूनच त्याला वाचनाची आवड होती. कविता, नाटके, इतिहास, परीकथा, रोमान्स असे विविध प्रकारचे वाचन तो करीत असे. एडिंबरो विद्यापीठात त्याचे शिक्षण झाले. त्याच्या घरात वकिलीची परंपरा होती आणि त्यानेही तो व्यवसाय स्वीकारण्याची तयारी केली होती. काही काळ त्याने तो व्यवसाय केलाही पण लेखन–वाचनातच तो जास्त रमला.
इटालियन, स्पॅनिश, फ्रेंच, जर्मन, लॅटिन या भाषा त्याला अवगत होत्या. त्याच्या साहित्यसेवेच्या आरंभीच्या काळात त्याने विख्यात जर्मन महाकवी ⇨ गटे ह्याच्या एका नाटकाचा अनुवाद केला काही जर्मन कवितांची भाषांतरे केली. मिन्स्ट्रेल्सी ऑफ द स्कॉटिश बॉर्डर (३ खंड, १८०२-०३) हे स्कॉटिश बॅलडरचनांचे संकलन प्रसिद्ध केले. त्याच्या हाती आलेल्या रचनांत मूळ कवींच्या शब्दांची अपभ्रष्ट रूपे असावीत, असे वाटल्यामुळे त्याने ह्या रचनांना त्यांचे मूळ स्वरूप प्राप्त करून देण्याचा प्रयत्न केला. ह्याप्रयत्नात काही रचना अतिशय परिणामकारक झाल्या. काही कवितांना स्वच्छंदतावादी वळण मिळाले. स्वतः स्कॉट त्या वेळी जर्मन स्वच्छंदतावादाच्या प्रभावाखाली आलेला होता. या संकलनाने स्कॉटला जनमानसात ख्याती प्राप्त करून दिली त्याचप्रमाणे त्याच्या लोककवितेकडे अनेकांचे लक्ष वेधून तिच्यात त्यांचे स्वारस्य निर्माण झाले. १८०५ मध्ये द ले ऑफ द लास्ट मिन्स्ट्रेल ( सहा सर्ग ) हे त्याचे कथाकाव्य प्रसिद्ध झाले. त्याच्या अनेक आवृत्त्या निघाल्या. त्यानंतर प्रसिद्ध झालेली मार्मिअन (६ सर्ग, १८०८ ), द लेडी ऑफ द लेक ( सहा सर्ग, १८१०) ही त्याची कथाकाव्येही अतिशय यशस्वी ठरली. ह्याच काळात इंग्रज कवी ⇨ जॉन ड्रायडन ह्याच्या ग्रंथांची संपादित आवृत्ती ड्रायडनच्या चरित्रा-सह त्याने प्रसिद्ध केली (१८ खंड , १८०८). १८१४ मध्ये त्याने ⇨ जॉनाथन स्विफ्ट च्या ग्रंथांच्या १९ भागांची आवृत्ती प्रसिद्ध केली. तत्पूर्वी १८१३ च्या सुमारास स्कॉटला कथाकाव्ये रचण्यापेक्षा वेगळे काहीतरी करावे, असे वाटू लागले. त्या वेळी ⇨ लॉर्ड बायरनची (१७८८— १८२४) कथाकाव्ये प्रसिद्ध होऊ लागली होती. त्या कथाकाव्यांनी सर्वश्रेष्ठ कथाकवी म्हणून आपले स्थान झाकोळून जाण्याचा संभवही त्याला जाणवला असावा. त्यामुळे तो कादंबरीलेखनाकडे वळला. १८१४ मध्ये वेव्हर्ली ही त्याची पहिली कादंबरी प्रसिद्ध झाली ( ह्या कादंबरीचा काही भाग त्याने काही वर्षांपूर्वीच लिहून ठेवला होता ). ब्रिटिश सिंहासनावर स्ट्यूअर्ट घराण्याची पुनर्स्थापना करण्यासाठी १७४५ मध्ये झालेले बंड हा ह्या कादंबरीचा विषय. एडवर्ड वेव्हर्ली ह्या ‘ रोमँटिक ’ स्वभावाच्या तरुणाचा ह्या बंडाशी आलेला संबंध आणि त्याला आलेले अनुभव यांवर स्कॉटने इतिहासाच्या एका नाट्यमय टप्प्यावर उभ्या असलेल्या इंग्लंडचे जिवंत, वेधक चित्र ह्या कादंबरीत उभे केलेले आहे. ते करताना स्कॉटिश समाज, त्यातील राजकीय गट, सांस्कृतिक रीतिपद्धती ह्यांचे प्रत्ययकारी दर्शन त्याने घडवले. ह्या कादंबरीच्या वाचनातून आपण काहीतरी नवे आणि प्रभावी अनुभवतो आहोत ह्या भावनेने फार मोठ्या वाचकवर्गाचा प्रतिसाद ह्या कादंबरीला मिळाला. ह्या कादंबरीवर स्कॉटने लेखक म्हणून त्याचे नाव दिलेले नव्हते. पुढे ‘ बाय द ऑथर ऑफ वेव्हर्ली ’ — वेव्हर्लीच्या लेखकाची कृती — असा निर्देश त्याच्या कादंबर्‍यांवर येऊ लागला. त्यामुळे स्कॉटलंडच्या इतिहासावर लिहिलेल्या त्याच्या कादंबर्‍या ‘ वेव्हर्ली कादंबर्‍या ’ म्हणूनच ओळखल्या जातात. १८२७ मध्ये ह्या कादंबर्‍यांचा लेखक म्हणून स्कॉटचे नाव जाहीर करण्यात आले.
ॲबट्सफर्ड येथे तो निधन पावला.
2. Davie, Donald, The Heyday of Sir Walter Scott, 1971.
3. Gordon, Robert C. Under Which King : A Study of the Scottish Waverley Novels, 1969.
4. Grierson, H. J. C. Sir Walter Scott, Bart., A New Life, 1971.
5. Johnson,Edgar, Sir Walter Scott : The Great Unknown, 2 Vols., 1970.
6. Lockhart, J. G. Memoirs of the Life of Sir Walter Scott, 3 Vols., 1836–38.
7. Muir, Edwin, Scott and Scotland, 1982.
कुलकर्णी, अ. र.
“