कोशी : (कोष्ठ, पेंव हिं. केऊ गु. पकरमूल क. चिक्के सं. कुष्ठ, पुष्करमूल लॅ. कॉस्टस स्पेसिओजस कुल झिंजिबरेसी). ही सु. १.२ – २.७ मी. उंच सरळ वाढणारी ⇨ ओषधी मूळची ईस्ट इंडीजमधील असून भारतात सर्वत्र व चीन, मलेशिया, श्रीलंका इ. देशांत आढळते. बंगाल व द. भारतात ही बागेत शोभेकरिता लावतात. मूलक्षोड (जमिनीत आडवे वाढणारे खोड) ग्रंथिल (गाठाळ) वायवी (हवेतील) खोड तळाशी काहीसे काष्ठयुक्त. पाने एकाआड एक, साधारण बिनदेठाची, लांबट, खालून लवदार आणि तळाकडे चिवट असतात छदे (फुले वा फुलोरा ज्यांच्या बगलेत येतात अशी पाने) लाल आणि पांढरी फुले मोठी व पुष्कळ असून दाटीने कणिशात ऑगस्ट व ऑक्टोबरात येतात. केसरदलाची योजी पाकळीसारखी व त्यावर लांबट परागकोश ओष्ठ अंतर्वक्र [→ फूल], पांढरा आणि त्यावर मधे पिवळा डाग असतो. बोंड त्रिधारी व लाल बी काळे व त्यावर पांढरे अध्यावरण असते [→ फळ सिटॅमनी (झिंजिबरेसी)].
मूळ, कडू, स्तंभक (आकुंचन करणारे), कृमिनाशक, वाजीकर (कामोत्तेजक), पाचक, उत्तेजक, रेचक, पौष्टिक असून कफज्वरावर व त्वचारोगांवर गुणकारी त्यात स्टार्च भरपूर असतो. मूलक्षोड शिजवून साखरेच्या पाकात टाकतात ते पथ्यकर खाद्य असते.
जमदाडे, ज. वि.