कोळसुंदा : (तालिमखाना, विखरा गु. एखारो गोख्रण हिं. गोक्षुर, ताल-मखाना क. कळवंक बीज, कोलवलिके सं. काक-कोकिलाक्ष, इक्षुरा, वज्रकंटक लॅ. हायग्रोफिला स्पायनोजा, स्टरकँथा लाँगिफोलिया कुल ॲकँथेसी). दलदलीच्या ठिकाणी वाढणारी ही बळकट काटेरी ओषधी  भारतात सर्वत्र, श्रीलंकेत आणि आफ्रिकेच्या उष्णभागात आढळते. खोड झुपकेदार, काहीसे चौकोनी, उभे, ०·६–१·५ मी. उंच,फुगीर, पर्वयुक्त (पेरी असलेले) व केसाळ असते. पाने देठविहीन, प्रत्येक पेऱ्यावरच्या सहापैकी बाहेरची दोन मोठी, १८ X ३ सेंमी. व आतील चार लहान (३·८ सेंमी. लांब) असून प्रत्येकाच्या बगलेत एक तीक्ष्ण लांब पिवळा काटा असतो. प्रत्येक पेऱ्‍यावर आठ फुलांच्या चार जोड्या जून-जानेवारीत येतात. छदे पानासारखी व केसाळ पुष्पमुकुट द्व्योष्ठक, निळा व टोकास एकदम पसरट [→फूल] बोंड लांबट, टोकदार व बिया ४–८ इतर लक्षणे ⇨कँथेसी  कुलात वर्णिल्याप्रमाणे असतात.  

मुळांचा काढा मूत्रल (लघवी साफ करणारा) पाने व बिया शामक व मूत्रल असून कावीळ, संधिवात, शोफ (सूज) व जनन-मूत्रमार्गाचे दोष यांवर देतात. राख मूत्रल व जलोदरावर उपयुक्त. बिया परम्यावर व स्वप्नावस्थेवर दूधसाखरेबरोबर देतात. बी तोंडात धरल्यास ते बुळबुळीत व स्वादयुक्त होते.

  

जमदाडे, ज. वि.