डिजिटॅलीस पुर्पुरिया : (सं. तिलपुष्पी इं. कॉमन फॉक्सग्लोव्ह कुल-स्क्रोफ्यूलॅरिएसी). ह्या सु. ०·६–१·८ मी. उंच, द्विवर्षायू, व कधी बहुवर्षायू (दोन किंवा अधिक वर्षे जगणाऱ्या) ⇨ओषधीचे मूलस्थान यूरोप व आशिया असून तेथून भारतात आणून तिची काश्मीरात लागवड केली आहे. दार्जिलिंगमध्ये व निलगिरीत केलेली तिची लागवड फारशी यशस्वी झाली नाही. तथापि तेथे १,५२०–२,६३५ मी.उंचीपर्यंत डोंगराळ भागात ती वाढलेली आढळते. पाने सपक्ष (पंखासारखा विस्तारित भाग असलेल्या) देठाची व अंडाकृतीभाल्यासारखी, काहीशी लवदार, सुरकुतलेली व मूलज (मुळापासून किंवा जमिनीतील खोडापासून आलेली) असून प्रथम त्याचा गुच्छ येतो आणि पुढे वर्षानंतर त्यातून फुलोऱ्याचा दांडा येतो व त्यावर बिनदेठाची किंवा लहान देठाची पाने व तिळाच्या फुलांसारखी जांभळी, पिवळी किंवा पांढरी नलिकाकृती-घंटाकृती फुले एका बाजूवर मंजरीत येतात बिया लहान, हलक्या व पुष्कळ असतात.
या ओषधीपासून डिजिटॅलीन हे औषध काढतात व त्याचा उपयोग हृदयाला उत्तेजक व पौष्टिक म्हणून करतात. याचा उपयोग १८७५ पासून केला जात आहे व त्याचे श्रेय डॉ. विल्यम विदरिंग यांना आहे. या औषधाने नाडी मंदावते, श्वसन सुलभ होते आणि हृदयाचे ठोके मंद पण जोराने पडतात कधी वांत्या होतात.
पहा : स्क्रोफ्यूलॅरिएसी.
जमदाडे, ज. वि.
“