कारंज-वृक्ष : (क. निरूकायी इं.स्कार्लेट-बेल ट्री, फौंटन-ट्री, आफ्रिकन टुलिप-ट्री लॅ. स्पॅथोडिया कॅंपॅन्युलेटा कुल-बिग्नोनिएसी). हा सुंदर वृक्ष मूळचा पश्चिम आफ्रिकेतील असून उष्णकटिबंधात सर्वत्र, शोभेसाठी व सावलीकरिता रस्त्यांच्या दुतर्फा व उद्यानांतून लावलेला आढळतो. पाने संयुक्त, पिसासारखी, विषमदली दले ९—१९, संमुख (समोरासमोर), इंडाकृती व टोकदार असतात फुले नारिंगी शेंदरी, मोठी, अग्रस्थ (शेंडयावरील) मंजऱ्यांवर डिसेंबर–मार्चमध्ये येतात. संवर्त हिरवट तपकिरी, सच्छद, नावेसारखा व कलिकावस्थेत इतर भागांस पूर्णपणे झाकतो पुष्पमुकुट घंटेसारखा केसरदले पिवळी, चार, बहिरागत व लोंबते परागकोश बिंब वाटीसारखे, किंजपुटात अनेक बीजके [→फूल] फळे (बोंडे) पिंगट, भाल्यासारखी, कठीण व अनेकबीजी बीजे सपक्ष व लंबगोल. कळी दाबली असता पाणी पिचकारीप्रमाणे बाहेर येते म्हणून त्या अर्थाचे इंग्रजी आणि मराठी नाव पडले आहे. शास्त्रीय नाव संवर्त वा पुष्पमुकुट यांच्या स्वरूपावरून दिले आहे.
यांचे लाकूड पांढरे, नरम व सुतारकामास चांगले असते नवीन लागवड बी किंवा मुळापासून येणाऱ्या अधश्चरांनी (जोरदार वाढणाऱ्या कोंबांनी) करतात.
पहा : बिग्नोनिएसी.
देशपांडे, सुधाकर
“