शुक्राचार्य : दैत्यांचे (असुरांचे) आचार्य आणि पुरोहित म्हणून महाभारतात तसेच पुराणांत निर्देशिलेले एक ऋषी. [→ दैत्य]. ⇨ भृगू ऋषी आणि दिव्या (हिरण्यकशिपू ह्या दैत्याची कन्या) ह्यांचे ते पुत्र. त्यांना ‘काव्य’ ह्या अन्य नावानेही संबोधले जाते. देवासुरांच्या संघर्षात अगदी सुरुवातीपासून त्यांनी असुरांची बाजू घेतली होती. ⇨ बळीराजाने केलेल्या अश्वमेध यज्ञाचे पौरोहित्य शुक्राचार्य करीत होते. त्या वेळी विष्णूने वामनावतार धारण करून बळीराजाकडे तीन पावले जमीन दान म्हणून मागितली. हे दान देण्यातला धोका ओळखून शुक्राचार्यांनी ते न देण्याचा सल्ला बळीराजाला दिला पण त्याने तो न मानल्यामुळे दानाचे उदक सोडण्यासाठी बळीराजाने हाती घेतलेल्या झारीच्या तोटीत शुक्राचार्य शिरले आणि त्यांनी पाण्याची धार अडवून धरली. त्या वेळी बळीराजाने दर्भाच्या टोकाने त्या झारीची तोटी साफ करण्याचा प्रयत्न केला असता, ते टोक शुक्राचार्यांच्या एका डोळ्यात घुसून ते एकाक्ष झाले, अशी कथा आहे.
शुक्राचार्यांनी बार्हस्पत्य-शास्त्र नावाचा एक हजार अध्यायांचा ग्रंथ रचल्याचा निर्देश महाभारताच्या शांतिपर्वात आढळतो.
गो आणि जयंती अशा शुक्राचार्यांच्या दोन भार्या होत्या. देवयानी ही जयंतीची कन्या. त्वष्टा, वरुत्री, शंड आणि मर्क हे गोचे पुत्र. तेही असुरांच्या बाजूचे होते. शुक्राचार्यांचा वंश पुढे नष्ट झाला.
कुलकर्णी, अ. र.