बोर्‌लॉग, नॉर्मन अर्नेस्ट : (२५ मार्च १९१४ – ). अमेरिकन वनस्पति-आनुवंशिकीविज्ञ, वनस्पतिरोगवैज्ञानिक, कृषिवैज्ञानिक व मानवतावादी कार्यकर्ते. त्यांनी केलेल्या संशोधनामुळे जगता हरितक्रांती घडून आली. उपासमारीचे उच्चाटन करण्यासाठी केलेले प्रयत्न व जगात धान्याची सुबत्ता निर्मिण्यासाठी केलेले कार्य यांकरिता त्यांना १९७० सालचे शांततेचे नोबेल पारितोषिक देण्यात आले. त्यांच्या प्रयत्नामुळेच मेक्सिको या देशाचे गव्हाचे उत्पन्न सहा पटींनी वाढले आणि १९५६ साली हा देश गव्हाच्या उत्पादनाच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण झाला. त्यांनी शोधून काढलेल्या गव्हाच्या बुटक्या वाणांचा वापर कोलंबियात १९५२ साली तर भारत व पाकिस्तानात १९६३ सालापासून आणि तदनंतर जगातील विविध देशांतून करण्यात येऊ लागला. त्यामुळे भारत व पाकिस्तान या देशांचे गव्हाचे उत्पन्न ६० टक्क्यांनी वाढले. अशा तऱ्हेने भारतात हरितक्रांती होऊन देश अन्नधान्याच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण होणे शक्य झाले. त्यांनी शोधून काढलेल्या गव्हाच्या व भाताच्या वाणांमुळे विकसनशील देशांतील अन्नधान्याची टंचाई संपुष्टात येण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
बोर्‌लॉग यांचा जन्म अमेरिकेतील क्रेस्को (आयोवा) येथे झाला. १९३७ साली त्यांनी मिनेसोटा विद्यापीठाची बी. एस्. व १९४० साली एम्.एस्. पदवी मिळविली. गव्हाच्या तांबेरा रोगाविषयीचे जागतिक कीर्तीचे तज्ञ एल्विन सी. स्टॅकमन यांच्या मार्गदर्शनाखाली संशोधन करून त्यांनी याच विद्यापीठाची वनस्पतिरोगविज्ञानाची पीएच्.डी. पदवी मिळविली (१९४२). १९४२-४४ या काळात बोर्‌लॉग हे ई. आय्. द्यू पाँ द नमूर फाउंडेशनमध्ये सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ व नंतर १९६४ पर्यंत रॉकफेलर फाउंडेशनमध्ये संशोधन शास्त्रज्ञ म्हणून होते. १९६४ सालापासून ते रॉकफेलर फाउंडेशनच्या मेक्सिकोतील इंटरनॅशनल मेझ अँड व्हीट इंप्रुव्हमेंट सेंटरचे (आंतरराष्ट्रीय मका व गहू सुधार केंद्राचे) संचालक आहेत. वनस्पतिरोगविज्ञान, वनस्पतिप्रजनन, कृषिविद्या व वनविद्या या विषयांतील त्यांचे संशोधन महत्त्वाचे आहे.
बोर्‌लॉग यांनी १९४० पासूनचा तांबेरा प्रतिकारक्षम असे गव्हाचे वाण शोधण्याचे प्रयत्न केले. एका संकरित वाणाच्या पैदाशीसाठी ते हजारो संकर मिळवितात. त्यांची संकर करण्याची पद्धती पुढीलप्रमाणे आहे : ते गव्हाचा जास्त उत्पन्न देणारा एक प्रकार घेऊन त्याचा तांबेऱ्याला कमीअधिक प्रमाणात प्रतिकारक्षम असलेल्या इतर हजारो प्रकारांशी संकर करतात व या नव्या संकराचा पुन्हा मूळ प्रकाराशी संकर करतात. अशा संकरातून प्रत्येक वेळी जास्त उत्पन्न देणाऱ्या व अधिक तांबेराप्रतिकारक्षमता असलेल्याची निवड करतात. शेवटी १२ ते १६ निवड वाण काढतात. त्यांनी गव्हाच्या मेक्सिसन प्रकारांच्या ठिकाणी बुटकेपणा व प्रकाश-असंवेदीपणा (वाढीवर प्रकाशाचा परिणाम न होण्याचा गुणधर्म) हे गुण आणले. पिटिक, पेन् जामो व सीएट सेरॉस हे त्यांनी शोधून काढलेले गव्हाचे प्रकार जगप्रसिद्ध झाले आहेत.
जमदाडे, ज. वि.