फ्रिझियन भाषा – साहित्य : फ्रिझियन ही इंडो – युरापिअन भाषाकुटुंबातील जर्मानिक गटाच्या पश्चिम जर्मानिक शाखेतील एक भाषा आहे . ऐतिहासिक दृष्टीने प्राचीन इंग्रजी शी तिचा अगदी जवळचा संबंध आहे .
पूर्व फ्रिझियन , पश्चिम फ्रिझियन आणि उत्तर फ्रिझियन ह्या तिच्या पोटभाषा . त्यांपैकी पूर्व फ्रिझियन ही ओल्डेनबर्गच्या ( प . जर्मनी ) प श्चि मेकडील झाटरलंड ह्या भागात बोलली जाते , तर पश्चिम फ्रिझियन ही नेदर्लंड्सच्या फ्री झ् लॅंड नावाच्या प्रांतात प्रचलित आहे . फ्रिझियन भाषा बोलणारे सर्वाधिक लोक ( सु . तीन लाख ) ह्या प्रांतात आहेत . येथील एक अधिकृत भाषा म्हणून नेदर्लंड्स सरकारने जिला मान्यता दिलेली आहे . श्लेस्विगच्या ( प . जर्मनी ) पश्चिम किनाऱ्यावरील प्रदेशात , तसेच फर , आम्‌रुम , हेल्गोलँड आणि हालिगन बेटांवर उत्तर फ्रिझियनचा वापर केला जातो .
फ्रिझियन भाषिकांची एकूण संख्या अदमासे साडेतीन लाख आहे .
लेलकर , ना . गो .
साहित्य : फ्रिझियन भाषेतील आरंभीच्या साहित्यात राजे आणि वीरपुरुष ह्यांच्या गुणगौरवार्थ रचिलेल्या गीतांचा समावेश होतो . ही गीते चारणांकडून गायिली जात असत आणि अशा चारणांची परंपरा इसवी सनाच्या आठ व्या शतकापर्यंत तरी कमीअधिक प्रमाणात होती , असे दिसून येते . तथापि ही गीते आज उपलब्ध नाहीत . अकरा व्या शतकापासूनच्या फ्रिझियन विधिसंहिता आणि विधिविषयक साहित्य मात्र मिळते . त्यात आढळणारी अनुप्रासयुक्त रचना , तसेच अनेकदा दिसून येणारी काव्यात्मकता ह्यांवरून प्राचीन फ्रिझियन कवितेची थोडीशी कल्पना येऊ शकते .
बहुसंख्य फ्रिझियन भाषिकांचा फ्री झ्‌लँड हा प्रदेश १५७९ मध्ये उत्रेक्त राजाला ( यूनियन ऑफ उत्रेक्त ) जोडला गेला . परकीय वर्चस्वामुळे फ्रिझियन भाषा – साहित्याची पीछेहाट होणे स्वाभाविक होते . ह्या अवनतावस्थेच्या पा र्श्व भूमीवर गिस्‌बर्ट जॅपिक्‌स ( १६०३ – ६६ ) हा कवी उदयाला आला . आपल्या श्रेष्ठ काव्यरचनेने त्याने फ्रिझियनला एक वाङ्‌मयीन भाषा म्हणून पुन्हा प्रतिष्ठा प्राप्त करून दिली . उत्कट प्रेमकवितांबरोबर धार्मिक स्वरूपाची काव्यरचनाही जॅपिक्‌सने केलेली आहे . भावनेचा सच्चेपणा त्याच्या कवितेतून प्रत्ययास येत असला , तरी त्याच्या काव्यशैलीत , अत्यालंकरणाची बरोक प्रवृत्ती काही प्रमाणात दिसून येते . अठराव्या शतकात गिस्‌बर्ट जॅपिक्‌स हा अनेक फ्रिझियन कवींचे स्फूर्तिस्थान बनला . अनेकांनी त्याचे अनुकरणही केले तथापि एकंदरीने कवितेचा हा अवनतकाळच होता . एकोणिसाव्या शतकातील फ्रिझियन साहित्यावर स्वच्छंदतावादी प्रवृत्तींचा प्रभाव आढळतो . हार्मेन सिट्रस्ट्रा ( १८१७ – ६२ ) हा ह्या शतकातील एक विशेष उल्लेखनी य कवी . प्राचीन जर्मानिक काव्यप्रकारांचे पुनरु ज्जीवन करण्याचा त्याने प्रयत्न केला .
पहिल्या महायुद्धानंतरच्या काळात ‘ यंग फ्रिझियन कम्यू निटी ’ आणि ‘ क्रि श्च न फ्रिझियन सोसायटी ’ अशा दोन सांस्कृतिक संस्थांची झालेली स्थापना फ्रिझियन साहित्याला उपकारक ठरली आणि एक नवे वाङ्‌ मयीन प्रबोधन अवतरले . शेक्सपिअर , शेली , मोल्येर आणि सेंट ऑगस्टीन ह्यांचे साहित्य फ्रिझियन भाषेत अनु वादिले गेले .
डाउवी काल्मा (१८९६ – १९५३ ) हा विसाव्या शतकातील एक थोर कवी आणि समीक्षक . ‘ किंग आल्डगिलीस ’ ( १९२ ० ) ह्या इंग्रजी शीर्षकार्थ चे त्याचे पद्यनाटक उल्लेखनीय आहे . ‘ किंग्ज ऑफ फ्रिझ्लँड ’ ( इं . अर्थ .) ह्या नावाने , निर्यमक वृत्तात , त्याने निर्मिलेल्या ऐतिहासिक नाट्यकृतींच्या मालेत ह्या नाटकाचा अंतभाव होतो . ‘ डॉन ’ व ‘ साँ ग्ज ’ ( इं . अर्थ .) हे अनुक्रमे १९२७ आणि १९३६ मध्ये प्रसिद्ध झालेले त्याचे काव्यसंग्रहही उल्लेखनीय आहेत . फेद्दे शूरर (१८९८ – ) ह्याने आपल्या कवितेतून धार्मिक आणि राष्ट्रीय स्वरूपाचे विषय समर्थपणे हाताळले . ‘ सॅमसन ’ ( १९४५ , इं . अर्थ .) ह्या त्याच्या पद्यनाटकास गिस्‌बर्ट जॅपिक्‌स वाङ्‌मय पुरस्कार देण्यात आला . ‘ द चर्न ’ ( इं . अर्थ .) ह्या त्याने काढलेल्या (१९४६ ) वाङ्‌मयीन नियतकालिकाने अनेक महत्त्व पूर्ण फ्रिझियन साहित्यिकांना एकत्र आणले . १९४६ मध्ये बायबल चे फ्रिझियन भाषांतर प्रसिद्ध झाले . मार्टेन बस्मी आणि सिमकी क्लूस्टरमान ह्यांनी कादंबरीलेखन केले . ऑन वॉडमनच्या कवितेतून प्रयोगशील दृष्टिकोण दिसून येतो . १९६१ मध्ये काव्यरचनेत नवे प्रयोग करणाऱ्या कवींचा एक गट उदयास आला . ‘ ऑन फो र विंड्‌ स ’ ( इं . अर्थ .) ह्या नावाने त्यांच्या काही कविता संगृहीत आहेत .
कुलकर्णी , अ . र .