हर्सीनाइट : हे ⇨ स्पिनेल गटातील लोहयुक्त खनिज आहे. स्फटिक घनीय असून त्याचे उत्कृष्ट अष्टफलकीय स्फटिक सुद्धा आढळतात [→स्फटिकविज्ञान]. ते अस्फटिकी रूपातही आढळते. ⇨पाटन अस्पष्ट कठिनता ७.५ वि.गु. ३.५ चमक काचेसारखी भंजन खडबडित रंग काळा, हिरवट-निळा, पिवळा व तपकिरी कस गडद हिरवा. [→ खनिजविज्ञान]. रा. सं. FeAl2O4.
लाव्ह्यापासून निर्माण होणाऱ्या उत्ताप जलविद्रावाच्या स्फटिकीकरणा-द्वारे हर्सीनाइट तयार झाले. स्तरयुक्त खडकांच्या उच्च तापमानीय रूपांतरणातही ते तयार होते. अतिउच्च तापमानाला तयार होणाऱ्या अत्यल्पसिकत (सिलिकेचे प्रमाण अगदी कमी असणाऱ्या) आणि मुख्यतः लोहयुक्त व मॅग्नेशियमयुक्त सिलिकेटी खनिजांनी (उदा., ऑलिव्हीन, पायरोक्सीन) बनलेल्या अग्निज खडकांतही ते तयार होते. काही ⇨ एमरीं मध्ये कुरुविंदाबरोबर, तसेच अँडॅलुसाइट, सिलिमनाइट व गार्नेट या खनिजांबरोबरही हर्सीनाइट आढळते.
अमेरिका, चेकोस्लोव्हाकिया, दक्षिण आफ्रिका, चीन, म्यानमार व ऑस्ट्रेलिया या देशांत आणि भारतातील आंध्र प्रदेशातही हर्सीनाइट आढळते. कठिनता अधिक असल्याने अपघर्षक म्हणून एमरी कापडात तसेच गौण रत्न म्हणून त्याचा उपयोग होतो.
बोहीमिया जंगलाचे लॅटिन नाव सिल्वा हर्सीनिया हे आहे. या जंगलात ते सर्वप्रथम सापडल्याने एफ्. एक्स्. एम्. झिप यांनी त्याला हर्सीनाइट हे नाव दिले (१८३९). त्याला लोह स्पिनेल असेही म्हणतात.
पहा : स्पिनेल.
बरीदे, आरती
“