क्रिसोबेरील

क्रिसोबेरील : (सायमफेन). खनिज. स्फटिक समचतुर्भुजी वडीसारखे व त्यांच्या पृष्ठांवर लांबीच्या दिशेला समांतर रेखा असतात. यमलन (जुळे स्फटिक)  बहुधा असते व यमलन पृष्ठ सामान्यतः (130) असते. पुष्कळदा पुनरावृत्त यमलनामुळे स्फटिक छद्मषट्‌फलकीय दिसतात. संस्पर्शी आणि अन्योन्यवेशी (एकमेकांत घुसलेले) यमलनही असते. यमल स्फटिकांच्या पृष्ठावरील रेखांकन पिसांप्रमाणे दिसते

[→ स्फटिकविज्ञान]. पाटन : (110) स्पष्ट. भंजन खडबडीत ते शंखाभ. कठिनता ८·५ वि. गु. ३·६५ – ३·८०. पारदर्शक ते दुधी काचेप्रमाणे पारभासी. चमक काचेसारखी. हिरव्या, उदी, पिवळ्या या रंगांच्या विविध छटा. कस रंगहीन. रा. सं. BeAl₂O₄. रसायनिक सूत्रावरून हे स्पिनेलाप्रमाणे घनीय वाटत असले, तरी बेरिलियम आयनाच्या (विद्युत् भारित अणूच्या) लहान आकारमानामुळे ते समचतुर्भुजी आहे. ग्रॅनाइट, पेग्मटाइट, ॲप्लाइट, अभ्रकी सुभाजा इ. खडकांमध्ये व पुष्कळदा नदीच्या वाळूतही असते. ब्राझील, श्रीलंका, मॅलॅगॅसी, रशिया, प. जर्मनी, इटली, जपान, ऱ्होडेशिया इ. देशांत व भारतातील रजास्थान (किशनगढ), तमिळनाडू (कोईमतूर) व केरळ या राज्यांत हे सापडते. याचा रत्न म्हणून उपयोग होतो. ⇨ मार्जारनेत्री  आणि पाचूसारखे हिरवे अलेक्झांड्राइट हे याचे प्रकार अतिशय मौल्यवान आहेत. सोनेरी वैदूर्य (बेरील) अशा अर्थावरून क्रिसोबेरील नाव पडले आहे.

ठाकूर, अ. ना.

“