डिकिन्सन, एमिली : (१० डिसेंबर १८३०–१५ मे १८८६). श्रेष्ठ अमेरिकन कवयित्री. ॲव्हर्स्ट, मॅसॅचूसेट्स येथे जन्म. माउंट हॉल्योक येथील ‘फीमेल सेमिनरी’त शिक्षण. आपल्या कुटुंबापलीकडील जगात ती फारशी वावरली नाही. त्यातही आयुष्याची शेवटची २५ वर्षे तिने जवळजवळ संपूर्ण एकांतवासात काढली. तिच्या संथ भावजीवनातील एक लक्षणीय वादळ म्हणजे १८५४ साली भेटलेल्या रेव्हरंड चार्ल्‌स वॉड्सवर्थ या धर्मोपदेशकावर तिने केलेले विफल प्रेम. तिने सु. अठराशे भावकविता लिहिल्या. हेतुपुरस्सर ह्या कविता तिने आपल्या जीवितकालात प्रसिद्ध केल्या नाहीत. तिच्या मृत्यूनंतर यांतील बहुतेक कविता पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध झाल्या (१८९०) आणि असंस्कृत भावनांची अर्धीकच्ची खिचडी अशी त्यांची संभावना झाली. १९२० सालानंतर इंग्लंडमध्ये मीमांसक (मेटॅफिजीकल) काव्यपरंपरेविषयी नवी आस्था निर्माण होऊन तिचे महत्त्व नव्याने प्रस्थापित झाले. यावातावरणात डिकिन्सनच्या काव्याचेही अधिक सुजाण मूल्यमापन होऊ लागले.
तिच्या काव्याचे प्रमुख विषय म्हणजे देव व धर्म, प्रेम व मरण, समाज व निसर्ग. जॉन डन या इंग्रजी मीमांसक कवीप्रमाणेच तिची या सर्वांकडे पाहण्याची दृष्टी स्वतंत्र तत्त्वमीमांसिकेची आहे. दरोडेखोर, सावकार, पिता अशी ती देवाची संभावना करते तर सखा व प्रियकर म्हणून मृत्यूशी नाते सांगते. निसर्गातील जीवनसंघर्ष टिपून घेते, प्रेमाच्या लाटेत बेहोष होऊन जाते व धर्माच्या नावाखाली चाललेल्या ढोंगावर कोरडे ओढते अंतर्मनातील भावभावनांचे बदलते रंग शब्दांकित करते. तीव्र भावना व विवेचक बुद्धी यांचा संगम तिच्या काव्यात आढळतो. मुलखावेगळे शुद्धलेखन, अर्थघन शब्दयोजना, मुद्दामच योजलेली अशास्त्रोक्त यमके आणि पृथगात्म प्रतिमासृष्टी यांमुळे तिच्या काव्यशैलीला एक वेगळाच ढंग आलेला आहे.
‘अमेरिकेची सर्वश्रेष्ठ गूढवादी कवयित्री’ हे तिचे वर्णन तिच्या सर्वोत्तम भावकवितांच्या आधारेच केले जाते. टी. एच्. जॉन्सन ह्याने एमिलीची समग्र कविता आणि तिची पत्रे ह्यांचे संपादन केले आहे (कविता, ३ खंड, १९५८ पत्रे, ३ खंड, १९५८). ॲम्हर्स्ट येथे ती निधन पावली.
संदर्भ : 1. Anderson, C. R. Emily Dickinson’s Poetry : Stairway of Surprise, London, 1963.
2. Blake, C. R. Wells, C. F. The Recognition of Emily Dickinson, 1964.
3. Chase, Richard, Emily Dickinson, London, 1952.
4. Johnson, T. H. Emily Dickinson : An Interpretative Biography, Cambridge (Mass.), 1955.
5. Leyda, J. The Years and Hours of Emily Dickinson, New Haven, 1960.
6. Sewall, R. B. Ed. Emily Dickinson : A Collection of Critical Essays, New Jersey, 1963.
7. Ward, Theodora, The Capsule of the Mind : Chapters in the Life of Emily Dickinson, Cambridge (Mass.), 1961.
8. Weisbuch, Robert, Emily Dickinson’s Poetry, Chicago, 1975.
नाईक, म. कृ.