कंवडळ : (कडू वृंदावन, मुकल हिं. लाल इंद्रायण गु. रतन इंद्रायण क. अवगुडे हण्णू सं. चित्रा, महाकाल, कमंडलू, लॅ. ट्रायकोसँथस पामेटा कुल-कुकर्बिटेसी). सु. नऊ मी. उंचीपर्यंत वाढणारी ही मोठी वेल मलाया, चीन, जपान, उत्तर ऑस्ट्रेलिया, भारत, श्रीलंका इ. प्रदेशांत विशेषत: टेकडयांवर जंगली अवस्थेत आढळते हिमालयात ती १,५०० मी. उंचीपर्यंत आढळते. पाने विविध, साधी, काहीशी हस्ताकृती विभागलेली खंड ३ — ५, दातेरी व त्यांच्याखालील बाजूंवर विविधरंगी पट्टे. प्रताने (तनावे) त्रिशाखी फुले सच्छद एकलिंगी पुं-पुष्पे पानाच्या बगलेत ५ — १० च्या मंजऱ्यात व स्त्री-पुष्पे एकेकटी एप्रिल-जुलैमध्ये येतात. पाकळ्या पांढऱ्या व त्यांच्या कडा फणीप्रमाणे असतात [→ फूल]. मृदुफळे गोल, पिकल्यावर लाल व त्यावर दहा नारिंगी रेषा व्यास ३ — ८ सेंमी. बिया अनेक.
मुळाचा लेप कडू इंद्रायणाच्या मुळाबरोबर गळवांवर व मोहरीच्या तेलात मूळ उकळून डोकेदुखीवर लावतात. गुरांच्या फुप्फुसाच्या विकारावर मूळ उपयुक्त असते. फळ दम्यावर तंबाखूप्रमाणे ओढतात. खोबरेलात किंवा तिळेलात फळाचा कडू मगज (गर) उकळून डोक्यास लावल्यास अर्धशिशी व नाकातील दुर्गंधी स्रावावर परिणामकारक. फळ तीव्र रेचक असून पोटात घेतल्यास पाण्यासारखे ढाळ होतात. अनेक गुणधर्म कडू इंद्रायणाप्रमाणे.
पहा : इंद्रायण, कडू कुकर्बिटेसी महालता.
परांडेकर, शं. आ.