शेणकिडा : कीटक वर्गातील एक प्राणी. कोलिऑप्टेरा गणातील स्कॅरॅबिइडी कुलात याचा समावेश होतो. भारतात याच्या तीन जाती आढळतात.
शेणकिडा काळ्या किंवा तपकिरी रंगाचा असतो. त्याच्या शरीराचे शीर्ष (डोके),वक्ष (छाती) व उदर(पोट) असे तीन प्रमुख भागपडतात. डोके रूंद व चपटे असते. शृंगिका (सांधे असलेली लांब स्पर्शेंद्रिये) आखूड, जबडे नाजूक व ओठांवर बारीक केस असतात. त्यास पायाच्या तीन जोड्या असतात. पायाच्या दुसऱ्या व तिसऱ्या जोडीमध्ये अंतर असते. उदर ९-१० खंडांचे बनलेले असते. पंखांची पहिली जोडी जाड व टणक असते पण ती त्यांना उडण्यास उपयोगी पडत नाही. ती उदरावर पसरते व उदराचे रक्षण करते. पंखांची दुसरी जोडी पातळ व नाजूक असून तिचा उपयोग उडण्यासाठी होतो. इतर वेळी ती पहिल्या पंखांच्या जोडीच्या आत घडी घातल्यापमाणे दिसते.
रवंथ करणाऱ्या प्राण्यांच्या ताज्या शेणाच्या वासामुळे हे कीटक शेणाकडे येतात. त्यांच्या चपट्या डोक्याच्या साहाय्याने ते शेणाचा छोटासा भाग वेगळा करतात. त्यास जबडा व पायाच्या साहाय्याने गोल आकार देतात. हा शेणाचा गोळा ते पाठीमागच्या पायाने पुढे ढकलतात व पुढचे पाय जमिनीवर टेकवितात. कीटक उलटा पुढे पुढे सरकत जातो व अशा रीतीने शेणाचा गोळा सु. अर्धा किलोमीटर अंतरापर्यंत तो ढकलत नेऊ शकतो. कीटकाच्या आकारापेक्षा तिप्पट मोठा शेणाचा गोळा असू शकतो. नर कीटक बीळ तयार करतो. त्यावेळी मादी शेणाच्या गोळ्यांचे संरक्षण करते. बीळ तयार झाल्यावर मादी गोळा बिळाकडे ढकलते. शेणाचे गोळे बिळात साठविले जातात. मादी त्यावर अंडी घालते. अंड्यातून बाहेर पडलेल्या अळ्या साठविलेल्या शेणाच्या गोळ्याचा अन्न म्हणून उपयोग करतात. मग त्या आपल्याभोवती कोश तयार करतात. कोशावस्थेतून बाहेर पडण्यास साधारणतः वर्षाचा काळ लागतो. जमीन टणक असेल, तर ती पावसाने भिजून मऊ होईपर्यंत कीटक बाहेर पडू शकत नाहीत.
हे कीटक काही टन शेण गोळ्यांच्या स्वरूपात बिळात साठवितात व अन्न म्हणून वापरतात. वातावरण स्वच्छ व आरोग्यदायी होण्यास त्यांची अप्रत्यक्ष मदतच होते.
पाटील, चंद्रकांत प.