व्हीनस द मिलो : प्रेम व सौंदर्य यांची ग्रीक देवता ⇨ ॲफ्रोडाइटी हिचे जगप्रसिद्ध मूर्तिशिल्प. तिलाच रोमन लोक ⇨ व्हीनस म्हणत. हे शिल्प ‘ॲफ्रोडाइटी ऑफ मिलॉस’ म्हणूनही ओळखले जाते. ही मूर्ती मिलॉस या (फ्रेंच–‘मिलो’) ग्रीक बेटावर १८२० मध्ये सापडली. त्यामुळे ती व्हीनस द मिलो या नावाने ओळखली जाऊ लागली. ही मूर्ती ऑटोमन साम्राज्याचा फ्रेंच राजदूत मार्क्वस दी रीव्ह्येर याने विकत घेतली व फ्रान्सचा सम्राट अठरावा लूई याला भेट दिली. त्याने ती नंतर पॅरिस येथील लूव्हर कलासंग्रहालयाला दिली. सध्या ती तेथेच आहे. हे सुंदर संगमरवरी अभिजात शिल्प ग्रीकांश (हेलेनिस्टिक) कालखंडाच्या उत्तर पर्वातील आहे. सुरुवातीला या शिल्पाचा निर्मितीकाळ इ. स. पू. सु. पाचवे वा चौथे शतक मानला गेला तथापि आता तो इ. स. पू. सु. १५० ते १०० या दरम्यान मानला जातो. ही मूर्ती मानवी शीर्ष असलेल्या चौरस दगडी स्तंभाच्या आकारातील (हर्म) असून तिच्या चौरसाच्या पायावर मूर्तिकाराची स्वाक्षरी कोरलेली होती. मीअँडर नदीकाठावरील अँटिऑक गावचा ॲलेक्‌झांड्रॉस किंवा ॲजीसँड्रॉस या शिल्पकाराने ही मूर्ती घडवली असावी, असे या स्वाक्षरीवरून सूचित होते. सुमारे २ मी.पेक्षा जास्त उंच असलेली ही मूर्ती अर्धनग्न असून तिच्या शरीराचा वरचा भाग उघडा, तर कमरेपासून खाली ती वस्त्र ल्यालेली आहे. या वस्त्राची ठेवण आणि शरीरावयवांची सापेक्ष प्रमाणबद्धता पाहता तिच्यात ग्रीकांश जाणिवा दिसून येतात. रचनावैशिष्ट्यामुळे पुतळ्याच्या शीर्षाखालील कबंधाची कमनीयता विशेष खुलून दिसते. तसेच शिल्पाकृतीला भक्कम पाया लाभतो. ह्या मूर्तीचे नितंब व स्कंध जास्त रुंद व पुष्ट आहेत. विशेषतः शांत, प्रसन्न व कातीव चेहऱ्याच्या तुलनेत हे प्रकर्षाने जाणवते. तिच्या कमेवरील वस्त्र घसरताना दाखवले आहे. प्रॅक्‌सीटेलीझ (इ. स. पू. सु. चौथे शतक) वफिडीयस (इ. स. पू. ४९०–४३०) या पूर्वकालीन ग्रीक शिल्पकारांचा काहीसा प्रभाव या मूर्तीवर जाणवतो. या मूर्तीचा सस्मित चेहरा आणि स्वप्नाळू भाव हे प्रॅक्‌सीटेलीझच्या, तर भव्योदात्तता व रुंद प्रतिमान हे फिडीयसच्या प्रभावाचे निदर्शक आहेत.
इनामदार, श्री. दे.