एमस : (इ. स. पू. आठवे शतक). एक ज्यू प्रेषित. जुन्या करारातील [→ बायबल] ‘बुक ऑफ एमस’ प्रसिद्ध आहे. दक्षिण पॅलेस्टाइनमधील टीकोआचा तो मेंढपाळ. भ्रष्टाचार व पाप वाढल्यामुळे तत्कालीन ज्यू राज्य लवकरच नष्ट होणार, असा ईश्वरी साक्षात्कार आपणास झाल्याचे तो जाहीरपणे सांगू लागला. त्यामुळे त्याला तो प्रदेश सोडून जावे लागले. यानंतर त्याने जाहीर प्रवचनांऐवजी लेखनाचा मार्ग अवलंबिला. स्वत:स झालेला ईश्वरी साक्षात्कार लेखनबद्ध करून ठेवणारा तो पहिलाच ज्यू प्रेषित होय. त्याची गणना महाप्रेषितांत केली जात नाही, तर दुय्यम प्रेषितांत केली जाते. कारण जुन्या करारातील त्याची रचना केवळ नऊ प्रकरणेच आहे. त्याची भाषा (हिब्रू) शुद्ध, प्रासादिक व काव्यात्म आहे. एमसची ईश्वरविषयक उदात्त कल्पना, नैतिक आचरणावरील त्याची अचल श्रद्धा आणि धर्माबाबतचा त्याचा विशाल दृष्टिकोन नंतरच्या प्रेषितांना अनुकरणीय ठरला. पापाचरणामुळे इझ्राएलचा नाश होणार, हे कटू सत्य जाहीरपणे बोलून दाखविण्याचे धार्ष्ट्य त्याने दाखविले.
आपल्या पापाचा लोकांना पश्चात्ताप झाला, तर ईश्वर त्यांना क्षमाही करतो, अशी त्याची श्रध्दा होती. त्याच्या व्याक्तिमत्त्वाचा व शिकवणुकीचा प्रभाव त्याच्या नंतर होऊन गेलेल्या प्रेषितांवर अधिक होता.
संदर्भ : 1. Cripps, R. S. A critical and Exegetical Commentary on the book of Amos, London, 1955.
2. Morgenstern, Julian, Amos Studies, vol. I, New York, 1941.
माहुलकर, दि. द.