वृक्षीनेचे : (ट्री फर्न्स). नेचांपैकी [→ नेचे] बहुसंख्य वनस्पती लहान ओषधी [लहान व नरम → ओषधी] असतात तथापि काही आकाराने लहानमोठ्या वृक्षाप्रमाणे वाढलेल्या दिसतात व त्यांना हे नाव दिले आहे. त्यांचे खोड सरळ, जाड व नारळाप्रमाणे किंवा ⇨सायकसप्रमाणे शाखाहीन असते आणि त्यावर अनेक संयुक्त व मोठ्या पानांचा झुबका असतो. संरचनेच्या व परिस्थितिवैज्ञानिक दृष्ट्या अशा वृक्षांच्या गटाला महत्त्व असले, तरी नैसर्गिक वर्गीकरणात या गटाला स्थान नाही. क्रमविकासात (उत्क्रांतीत) हे वृक्ष अधिक प्रगत आहेत असे नाही. या गटातील वृक्ष भिन्न प्रजातींतील (वंशांतील) आणि कुलांतील आहेत. यांपैकी बहुतेक उष्ण कटिबंधातील व काही उपोष्ण कटिबंधातील (द. ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, द. पॅसिफिक बेटे इ.) असून भारतात हिमालय, सिक्कीम, कूर्ग, ऊटकमंड, कॅसल रॉक, अनमोड, आंबोली, निलगिरी, खासी इ. डोंगरी भागांत काही प्रजाती आढळतात. बहुधा थोड्याफार सावलीत, दमट हवेत व दऱ्याखोऱ्यांत त्यांची संख्या अधिक असते विशेष प्रकारे काळजी घेऊन शास्त्रीय उद्यानांत त्यांची लागवड केली जाते [→ शास्त्रीय उद्याने].
थिर्सॅाप्टेरिस) अल्सोफिला प्रजातीतील जातींत ते नसते. बीजुककोशावर तिरपे स्फोटकर (आपोआप तडकण्यास उद्युक्त करणारे कोशिकांचे) वलय असून बीजुककोश आडव्या रेषेत तडकतात. प्रत्येकात १६-६४ बीजुके असून कोरड्या वाऱ्याने ती मोठ्या प्रमाणात विखुरली जातात व मोकळी जमीन व्यापून टाकतात.
पहा : नेचे.
संदर्भ : 1. Eames, A. J., Morphology of Vascular Plants, Lower Groups, London, 1936.
2. Lawrence, G. H. M., Taxonomy of Vascular Plants, New York, 1965.
3. Smith, G. M., Cryptogamic Botany, Vol. II, Tokyo, 1955.
मुजुमदार, शां. ब.
“